Eerste Boerenzwaluwen komen aan tussen sneeuwbuien
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
De eerste Boerenzwaluwen van het jaar werden gezien om 09:11 boven de terreinen van het militair domein Kamp Beverlo in Helchteren op 9 maart. Ook boven de moerassen van Harchies (Henegouwen) en boven het Groot Broek in Sint-Agatha-Rode werd eeen Boerenzwaluw gespot. De kop is er af maar de echte instroom zal door de invallende vrieskou nog wel een poos op zich laten wachten.
Dinsdagnamiddag 5 maart werd in Ukkel 17,5 graden Celsius gemeten. Hiermee gaat die dag de boeken in als de warmste 5 maart ooit sinds de start van de metereologische meting in 1833. Met de warme zuidoostelijke luchtstromingen begonnen tienduizenden Kraanvogels (Grus grus) massaal aan het voorjaarstrek van de Spaanse overwinteringsgebieden naar de noordelijke broedgronden. Ook de paddentrek ging van start met een echte topdag op 7 maart. Intussen bereikten ook de eerste Kleine pleviereren (Charadrius dubius), Blauwborsten (Luscinia svecica), Zomertalingen (Anas querquedula) en Boerenzwaluwen (Hirundo rustica) ons land. Allen voorbode van een lente die nu nog even in de ijskast gaat.
Onze Boerenzwaluwen brengen de winter door bezuiden de Sahara. Het gros trekt naar West- en westelijk Midden-Afrika om er overwegend in Ghana, Nigeria en Congo te overwinteren. In het voorjaar trekken ze - vaak via een oostelijke koers over Algerije - weer richting Europa om er te broeden. Sinds 1985 volgt Natuurpunt de terugkeer van alle zomervogels nauwkeurig op. Uit deze dataset blijkt dat de gemiddelde aankomstdatum van Boerenzwaluw in Vlaanderen gedurende de voorbije 20 jaar met zeven dagen is vervroegd (van 5 april naar 29 maart) maar de voorbode biedt zich jaarlijks wel nog steeds aan in de tweede decade van maart. Vorig jaar werd de eerste Belgische Boerenzwaluw gemeld op 10 maart, dit jaar dus een dagje eerder.
De terugkeer van de Boerenzwaluw blijft een bijzondere gebeurtenis. De soort neemt een opmerkelijke plaats in in het volksgeloof. Zo zouden zwaluwen geluk brengen. Op plaatsen waar zwaluwen nestelen, zou de bliksem nooit inslaan. Keert een zwaluw niet terug naar zijn nestplaats van het vorige jaar, dan zal dat huis spoedig afbranden. In bepaalde regio’s raadde men vroeger zelfs de bewoners aan hun huis zo snel mogelijk te verlaten wanneer er een nest van een zwaluw naar beneden viel en wanneer een landbouwer een nest van een Boerenzwaluw vernietigde, zou rampspoed hem treffen door aanhoudende regen tijdens de oogst of lamwordend vee. Het is duidelijk dat de soort met veel eerbied en ontzag werd bejegend.
Trieste noot: het gaat niet goed met de Boerenzwaluw. De terugval is zo opvallend dat niet alleen biologen en landbouwers maar ook ‘gewone’ burgers dit merken. Draden vol kwetteraars, vliegende acrobaatjes op de boerderij: misschien kunnen we het binnenkort enkel nog in historische natuurdocumentaires of in het buitenland beleven. In 2002 werd de Vlaamse broedpopulatie op 20.000 à 30.000 paar geschat. In 1997 lag dat aantal op 40.000 tot 85.000 paartjes, en begin jaren ’70 zelfs nog op dubbel zoveel. Ondanks jaarlijkse fluctuaties is er duidelijk sprake van een uitgesproken negatieve trend. Best jammer want niemand wil deze ambassadeurs van het boerenland kwijt, ook de landbouwsector niet.
Boerenzwaluwen zijn trouwens de ideale biologische insectenverdelgers. Een nest met vijf jongen heeft dagelijks ongeveer 6.000 insecten nodig. Er wordt geschat dat een koppeltje Boerenzwaluw in een broedseizoen goed is voor een miljoen gevangen insecten. Behoorlijk efficiënt dus en een reden te meer om ze alle bescherming te geven die ze verdienen.
Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie
Foto: Leo Janssen, Koen Devos