Alpenwatersalamander kan wat niemand kan
Bericht uitgegeven door Natuurpunt op [publicatiedatum]
Onderzoekers van de Universiteit van Antwerpen hebben ontdekt dat de Alpenwatersalamander bijzonder flexibel is als het op jagen aankomt. De 'landvorm' van deze soort kan zowel op het land als in het water larven opzuigen. Dat is opmerkelijk: andere salamanders die voedsel met hun tong opslurpen op het land, sukkelen onder water omdat zij de 'tong-vang-strategie' niet kunnen combineren met een 'zuig-vang-strategie'. De vakliteratuur heeft het dan ook over ’s werelds vaardigste roofdier.
De Alpenwatersalamander brengt, net als alle andere inheemse salamanders, een deel van het jaar (maart-juni) in het water door, een deel (juli-maart) op het land. Soorten die vooral in één habitattype voorkomen, hebben vaal te kampen met 'trade-offs'. Dit zijn eigenschappen waardoor een soort uitermate geschikt is om in dit habitattype te functioneren maar veel minder gemakkelijk in een ander habitattype kan leven. Neem nu een vis: die heeft vinnen en ademt door kieuwen. Ideaal voor een leven in het water, maar net die 'watereigenschappen' verhinderen dat vissen kunnen leven op het land. de Alpenwatersalamander lijkt hier weinig last van te hebben aangezien de soort er perfect in slaagt om jachttechnieken te combineren waarvan men dacht dat ze onverenigbaar waren. Met eenzelfde mondapparaat slaagt de Alpenwatersalamander er in om net zo goed te jagen in het water als op het land.
Alpenwatersalamanders leven enkele maanden in het water om er zich voort te planten. De rest van de tijd brengen ze aan land door. In de overgang tussen water en land ondergaat een volwassen salamander een aantal ingrijpende veranderingen in morfologie, fysiologie en gedrag. Deze resulteren in een aangepaste 'watervorm' en een 'landvorm'.
Alpenwatersalamanders eten vooral larven, amfibieëneitjes en kevers. Onder water vangen ze die altijd op dezelfde wijze. Ze besluipen hun prooien, openen hun mond en zuigen ze met een slok water naar binnen. Op het land gebruikt een Alpensalamander - net als een kikker - zijn tong om larven te vangen en op te slurpen. Maar wat nu zo bijzonder is, is dat de Alpenwatersalamander in de landvorm nog steeds prooien kan vangen door te zuigen wanneer hij onder water gezet wordt. Kortweg: een Alpenwatersalamander in landvorm is voldoende flexibel om beide jachtstrategieën te hanteren met hetzelfde mondapparaat, ondanks de veranderingen die hij onderging om van watervorm naar landvorm over te schakelen. Dit is van geen enkele andere soort gekend. Zo moet bv. de Kleine watersalamander de transformatie van land- naar watervorm volledig doorlopen om van tong- naar zuigvangst over te kunnen schakelen.
Maar ook de Alpenwatersalamander is niet perfect. Als een exemplaar in de watervorm op het land wordt gezet, zal het naar het voedsel happen en het onder water sleuren om het daar op te zuigen. Dus in de 'watervorm blijkt de soort minder flexibel.
Deze beschrijving is zeer gedetailleerd en lijkt op het eerste gezicht weinig relevant. Nochtans kan ze helpen om te verklaren hoe de evolutie van water- naar landleven is kunnen verlopen. De Alpenwatersalamander demonstreert namelijk dat met eenzelfde mondapparaat meerdere functies kunnen worden uitgeoefend. In zijn landvorm is jagen op het land namelijk geen trade-off voor jagen in het water. Deze multifunctionaliteit kan een overstap van water- naar landleven in de evolutie mee mogelijk gemaakt hebben.
Naar: Egon Heiss et al., 2013; Masters of change: seasonal plasticity in the prey-capture behavior of the Alpine newt Ichthyosaura alpestris (Salamandridae)
Tekst: Kassiopeia Devriendt, Natuurpunt & Christoffel Bonte
Foto: Hugo Willockx