Klimaatverandering: sterft de zwarte truffel uit?

De zeer warme en droge zomer en herfst van 2018 zijn door paddenstoelenliefhebbers met gemengde gevoelens ontvangen. De soortenlijsten op excursies bereikten een historisch dieptepunt; en alleen mycologen die zich de droge zomer van 1976 nog konden herinneren, hadden een vergelijking hoe arm Nederland aan paddenstoelen kan zijn. De vraag is natuurlijk in welke mate paddenstoelen zich van deze droogte kunnen herstellen. Daarover hoeven we niet pessimistisch te zijn: de ondergrondse zwamvlok kan meerdere jaren leven en het is waarschijnlijk dat soorten zich wel zullen herstellen. Maar wanneer zulke zomers zich regelmatiger zullen voordoen (en dat valt te verwachten met het veranderende klimaat) zullen sommige soorten het in Nederland niet uit kunnen houden.

Ook in andere delen van Europa zullen paddenstoelen last hebben van klimaatverandering. Recent werden alarmerende berichten verspreid over het mogelijk verdwijnen van de zwarte truffel, een delicatesse die op dit moment voor zo’n duizend euro per kilo over de toonbank gaat. De zwarte truffel wordt op dit moment hoofdzakelijk gevonden (en geteeld in boomplantages) in Zuid-Europa. Er is een duidelijk negatief verband tussen de temperaturen en neerslag in de zomer en de truffeloogst: bij hogere temperatuur en grotere droogte was de truffeloogst lager. Die verbanden kunnen worden doorgetrokken naar de toekomst, waar een verdere stijging van de temperatuur en een grotere droogte voorspeld worden. Het valt te verwachten dat de komende vijftig tot vijfenzeventig jaar de truffeloogst met 75-100% zal afnemen.

Is er dan geen redding voor het ‘zwarte goud’? Zou de soort zich noordwaarts kunnen uitbreiden en daarmee geschiktere gebieden kunnen bereiken? Dat lijkt beperkt mogelijk, want truffels stellen zeer hoge eisen aan hun standplaats. Het lijkt uitgesloten dat de zwarte truffel in Nederland vaste voet onder de grond gaat krijgen. Daarvoor zijn onze bodems te zuur en te rijk aan stikstof die nog steeds in te hoge mate op de Nederlandse natuur terecht komt.

Meer hoop is er voor een andere truffel, de (goedkopere) zomertruffel. Die soort breidt zich, onder de invloed van een warmer klimaat, uit in Midden-Europa, en het verspreidingsgebied schuift verder naar het noordwesten op. Inmiddels is de soort in België waargenomen. En in Nederland is op 9 juni het eerste exemplaar in Zetten aangetroffen tijdens een NMV-excursie. Verder is een truffelpionier in Gelderland bezig om met zomertruffels geënte boompjes te planten. In één plantage houdt de zwamvlok van de zomertruffel het al drie jaar uit. Het wachten is dus op meer waarnemingen uit Nederland.

Tekst: Thom Kuyper, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Michel Royon, Wikimedia Commons (leadfoto: zwarte truffel); Moi-même; Luis García Montero