Nieuwe ouders voor eetbare orchideeën

Voor dit onderzoek zijn 203 orchideeensoorten in de literatuur geïdentificeerd, waarvan de ondergrondse knollen, of andere onderdelen, zoals pseudobulben, gegeten worden. Een voorbeeld is Bokkenorchis (Himantoglossum comperianum). Hiervan worden de ondergrondse knollen geoogst voor de productie van warme dranken en ijs, voor het populaire streekproduct 'salep' in landen rond de Middellandse Zee. Het verwijderen van de ondergrondse knollen is zeer destructief. Om een alternatief te zoeken, hebben we de kruisbaarheid van eetbare orchideeen opgezocht door te zoeken naar geregistreerde hybriden. Deze worden bijgehouden in The International Orchid Register. Hier staan duizenden door mensen gemaakte kruisingen geregistreerd, maar het betreft vooral siergewassen.

Hoe weet je of je planten kunt kruisen?

Het is algemeen bekend dat de verwantschap tussen soorten gebruikt kan worden om de kans op een succesvolle kruising te voorspellen. Als de genetische afstand tussen soorten toeneemt, wordt de kans op een levensvatbare hybride tussen beide soorten kleiner. Voor het berekenen van de verwantschap van eetbare orchideeënsoorten zijn DNA-sequenties verzameld. Vervolgens zijn die vergeleken met geregistreerde hybriden. Hiermee is een zogeheten 'heatmap analysis' gedaan. Het resultaat was een kleurenkaart: hoe warmer de kleur, hoe groter de kans dat een kruising tussen soorten of genera lukt.

Een nieuwe eetbare orchideeëncultivar 

Voor het testen van de voorspellingen uit de kleurenkaart zijn kruisingen gemaakt tussen cultivars. Hiervoor kregen we hulp van de Nederlandse Vereniging Orchideeën Vermeerdering (VOV). Er werden vooraf genera en soorten geselecteerd, met eetbare knollen met een aangename geur. Het resultaat was een levensvatbare kruising tussen Dactylorhiza x foliorella en D. maculata subsp. fuchsii.  

Met nieuwe cultivars bedreigde plantensoorten behoeden voor uitsterven

Met door de mens gemaakte kruisingen zijn al eerder in het wild bedreigde plantensoorten voor uitsterven behoed. Het oogsten van plantaardige producten van cultivars is minder destructief dan van wilde soorten. Ons onderzoek laat voor het eerst zien dat zoiets ook mogelijk is met eetbare orchideeën. Planten in het wild verzamelen lijkt goedkoper dan ze zelf kweken. Maar als wilde soorten uit de natuur verdwijnen, is het een goed alternatief. Met weefselkweek kunnen grote hoeveelheden jonge planten worden geproduceerd. Als die vervolgens door kleine bedrijfjes verder worden opgekweekt, kunnen er lokaal inkomsten gegenereerd blijven worden voor de productie van 'salep' en andere populaire streekproducten. 

Meer informatie

• Benieuwd naar de details van dit onderzoek? De volledige publicatie is te vinden in het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Sustainable Food Systems

Tekst: Susanne Masters and Barbara Gravendeel, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Rogier van Vugt, Hortus botanicus Leiden (leadfoto: Bokkenorchis geoogst voor eetbare knol in het wild, in Turkije)