Wisenten in De Maashorst

Wisenten op de Slikken van de Heen

ARK Rewilding Nederland, FREE Nature, Het Zeeuwse Landschap
17-FEB-2020 - Maandag 17 februari 2020 zijn de eerste wisenten losgelaten op de Slikken van de Heen, een natuurgebied van Het Zeeuwse Landschap gelegen op het eiland Sint Philipsland. Zo is de provincie Zeeland de vierde plek in Nederland waar wisenten worden uitgezet in de natuur.

Er zijn nu drie jonge wisentkoeien losgelaten en later komen er nog meer dieren naar de Slikken van de Heen, waaronder enkele oudere koeien en een stier uit de Maashorst. Er leven al kuddes wisenten in natuurgebied het Kraansvlak in de duinen tussen Zandvoort en Haarlem, op de Maashorst tussen Oss en Uden en op de Veluwe. Ook leeft er een kudde wisenten onder nagenoeg natuurlijke omstandigheden in Natuurpark Lelystad.

De Slikken van de Heen liggen in het noordoosten van Zeeland, op de grens met Brabant. Het is een voormalig zout getijdengebied vol kreken, geulen en hoger gelegen delen aan het Krammer-Volkerak. In het kader van de Deltawerken is deze zeearm in 1987 afgedamd en sinds de afsluiting met de Philipsdam verzoet. In korte tijd zijn de voormalige zilte kwelders begroeid geraakt met bloemrijke graslanden en open bossen. Vanaf het begin van de verzoeting is het gebied begraasd geweest door runderen en paarden.

De wisent en zijn sleutelrol in de natuur

Wildernisnatuur op de Slikken

Het Zeeuwse Landschap wil op de Slikken van Heen een stap naar een meer natuurlijk beheer zetten en wil dat het palet aan grazers beter past bij de reeds aanwezige wildernisnatuur. Hierbij is gekozen voor wisenten, koniks (paarden) en Rode Geuzen (een runderras) die in natuurlijke sociale groepen jaarrond zonder bijvoeren in het gebied verblijven: natuurlijke begrazing. FREE Nature voert het kuddebeheer uit. Het is de ambitie van het Zeeuwse Landschap om excursies naar de wisenten te organiseren. Er lopen twee laarzenroutes door het gebied en er is een uitkijktoren. Op termijn kunnen bezoekers en wisenten elkaar tegenkomen. Omdat de dieren aan hun nieuwe leefgebied moeten wennen worden wisenten en publiek eerst nog een tijdje gescheiden gehouden.

De eerste drie wisenten zijn losgelaten in Zeeland, zoals hier op de Veluwe enkele jaren geleden

Bijna uitgestorven

De wisent is een zeldzame Europese soort, die na de Eerste Wereldoorlog bijna was uitgestorven. Nadat de soort in het wild was uitgestorven, gingen de eigenaren van de laatste 49 wisenten in gevangenschap samenwerken om de soort te behouden. In 1954 konden de eerste wisenten weer in de natuur worden vrijgelaten. Inmiddels leven er weer 7000 wisenten, maar daarmee is de soort nog steeds zeldzamer dan de neushoorn in Afrika of tijgers in Azië. Vandaar dat natuurorganisaties in heel Europa zich inspannen om de soort te behouden en om nieuw leefgebied voor kuddes wisenten te vinden.

Voor wisenten vormen de Slikken van de Heen een belangrijke kans. Het is het eerste grote, voedselrijke gebied waar de dieren zelfstandig en zonder bijvoeren mogen leven. Bovendien is het halfopen bos- en struweellandschap met wisenten bijzonder. De meeste leefgebieden van wisenten bestaan uit voedselarmere gebieden en vaak bestaan ze uit grasland of gesloten bos. Met de komst van wisenten naar de Slikken van de Heen kunnen we veel leren over de oorspronkelijke ecologische breedte van wisentleefgebieden. Bovendien is het ook een van de weinige gebieden waar wisenten en runderen samenleven. Dit levert een schat aan informatie op en is essentiële kennis voor andere wildernisgebieden in Europa en voor de verdere verspreiding van wisenten in Nederland en de rest van Europa.

Wisenten zijn echt kuddedieren

Wisenten houden landschap open

De wisent hoort tot de oorspronkelijke inheemse fauna in Nederland en heeft net als andere grote grazers een belangrijke rol in het landschap. Grote grazers als de wisent helpen het dichtgroeien van het gebied tegen te gaan en eten veel grassen. Daarmee maken ze ruimte voor bloemen. Die op hun beurt weer nectar leveren voor insecten en zaden voor vogels. Wisenten helpen ook mee om deze zaden te verspreiden. De zaden hangen in hun vacht, of worden onverteerd uitgepoept en kunnen dan met wat extra mest kiemen en opgroeien. Ook nemen wisenten veel zandbaden om hun vacht te verzorgen. De kale plekken die zo ontstaan zijn van belang voor pionierplanten en warmteminnende insecten.

Kauwen op reuzenberenklauw

De Slikken van de Heen zijn een voormalig getijdenlandschap dat nu verzoet is. De bodem is veel voedselrijker dan in de Maashorst, op de Veluwe of in het Kraansvlak, waar nu al wisenten lopen. Het is dan ook interessant om te zien welke voorkeuren de wisenten op de Slikken gaan ontwikkelen en wat precies hun effect op het landschap zal zijn. Het Zeeuwse Landschap verwacht dat de wisenten hier samen met de konikpaarden en recent gearriveerde Rode Geuzen het landschap half open kunnen houden. De laatste tien jaar is het gebied met duinriet en adelaarsvaren verruigd, waardoor soortenrijke graslandvegetaties onder druk staan. Ook exoten als de reuzenberenklauw, dijkviltbraam en late guldenroede nemen toe. Met de drie soorten grazers die hier jaarrond gaan grazen, komt daar naar verwachting verandering in.

Tekst: Leo Linnartz, ARK Natuurontwikkeling, Runa Kuller, Het Zeeuwse Landschap en Esther Linnartz, FREE Nature
Tekening: Jeroen Helmer, ARK Natuurontwikkeling
Foto’s: De Maashorst (leadfoto: wisenten in de Maashorst); Karsten Reiniers, ARK Natuurontwikkeling; Twan Teunissen