Groep rondom Blauwe molenaarssatijnzwam op Europese Rode Lijst

Een recente studie van Luis Morgado en Machiel Noordeloos (Naturalis) heeft aangetoond dat onder de naam Blauwe molenaarssatijnzwam (Entoloma bloxamii) een reeks aan soorten schuilgaat, die moleculair goed gescheiden zijn, maar soms lastig op grond van uiterlijk uit elkaar zijn te houden. Binnen Europa komen naast de echte Entoloma bloxamii minstens twee dubbelgangers voor, namelijk Entoloma madidum, en Entoloma atromadidum. Dit groepje van gelijkende soorten wordt aangeduid als Entoloma bloxamii sensu lato (Blauwe molenaarssatijnzwam in brede zin). Uit Nederland is tot nu toe alleen Entoloma madidum bekend, en het is zeer waarschijnlijk dat alle meldingen van de Blauwe molenaarssatijnzwam op de Verspreidingsatlas naar deze soort verwijzen. De Blauwe molenaarssatijnzwam van Nederland zou dus eigenlijk Entoloma madidum moeten heten.

De Blauwe molenaarssatijnzwam is een opvallende paddenstoel met het formaat van een ridderzwam, met een fraaie blauwe kleur. In Nederland is deze soort vooral bekend van schrale graslanden op vaak iets kalkhoudende klei of leem. Bekende vindplaatsen zijn de Leemputten bij Staverden en de kalkgraslanden in Zuid-Limburg. De soort is zeer zeldzaam en als kwetsbaar opgenomen op de Rode Lijst van Nederlandse paddenstoelen. De soort is wijdverbreid in Europa en wordt vaak gemeld van schrale graslanden van laagland tot in de subalpine zone, maar ook van rijke loof- en naaldbossen op kalkhoudende bodem.

Omdat de diverse soorten rondom de Blauwe molenaarssatijnzwam op basis van uiterlijk moeilijk te onderscheiden zijn, heeft de IUCN het hele groepje Blauwe molenaarssatijnzwam in brede zin (Entoloma bloxamii sensu lato) als zodanig op de Europese Rode Lijst geplaatst. De IUCN heeft berekend dat over de laatste vijftig jaar de populatie van dit groepje van soorten in Europa met dertig tot vijftig procent is afgenomen, in de meeste gevallen door het verdwijnen van geschikte habitats.

Tekst: Machiel Noordeloos, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Machiel Noordeloos (leadfoto: Entoloma madidum, Leemputten, Staverden); A. Martyn