Inheemse planten: parnassia

In mijn jonge jaren wandelde ik in de duinen van Voorne, schreef ik vorige week in het artikel over heemst. Daar zag ik ook velden vol parnassia (Parnassia palustris) samen met bitterling en echt duizendguldenkruid, als haren op een hond. Mooie, forse exemplaren. Ondanks de massale aanwezigheid had parnassia iets exclusiefs. Grote, geaderde bloemen die van roomwit porselein lijken boven een relatief kleine, frisgroene plant. Goudgele knopjes, als speldenkoppen, van de staminoda (vergroeide onvruchtbare meeldraden); als kandelaartjes met een drupje nectar. De wel vruchtbare meeldraden veranderen een voor een van positie. Lees hier over het wonderlijke bestuivingsmechanisme van parnassia.

Parnassus

Een schoonheid dus, niet voor niets vernoemd naar de berg Parnassus. Dit een gebergte op het Griekse eiland Phocis was aan Apollo gewijd en verblijfplaats van de muzen. Palustris betekent ‘van het moeras’. Hoe is het mogelijk dat deze exclusieve schoonheid het niet tot nationale bloem bracht? Misschien hoort u de verklaring van Norbert Peeters in dit korte filmpje over het madeliefje.

Massaal

Madeliefjes zijn haast overal in grote aantallen aanwezig. Parnassia kan ook in massa's voorkomen – maar op een beperkt aantal locaties, zoals u ziet op Waarneming.nl. In een aantal botanische tuinen kunt u parnassia bewonderen, in het juiste seizoen en als alles meezit. Want makkelijk te kweken is parnassia niet. De Hortus in Amsterdam heeft een mooi stukje duinbiotoop, maar dit jaar liet de parnassia het er afweten. Lukt het wel, dan gaat het in groten getale, vertelt Jan Jaap Boehlé, beheerder van botanische tuin Domies Toen en regelmatig auteur van het tijdschrift Oase. "In Domies Toen hebben we een aantal milieuschalen waarin we een tiental in Noord-Nederland voorkomende biotopen met de meest kenmerkende soorten daaruit proberen na te bootsen. Op deze manier kunnen we inheemse planten tonen die niet in de tuin willen groeien. Een van die planten is de parnassia. Hij is bedoeld voor de schaal met vochtige duinvalleiplanten. De planten zijn met toestemming verzameld bij de boswachterij van het Lauwersmeer in 2012 door de vorige beheerder van Domies Toen, Nienke Reeder."

Jan Jaap kent de parnassia voornamelijk uit de duinen bij Oostvoorne. "Maar de planten uit het Lauwersmeer zijn daarbij vergeleken, zeker in mijn herinnering, veel forser. Ze staan er ook in grote hoeveelheden. In de jaren negentig heb ik er percelen gezien die letterlijk helemaal wit waren van de bloemen. Het heeft in Domies Toen een paar jaar geduurd tot ze echt tot wasdom kwamen. Daarna hebben ze zich uitgezaaid in de nieuwe schalen, en niet zo zuinig ook. De basis in de schalen is straatzand met een menging van spagnum in de bovengrond. In de bakken met droge hei, en natte hei zaait het zich behoorlijk uit. Voor mij was dit opmerkelijk, omdat mijn zaairesultaten in bakjes altijd mislukte. Maar de wat schrale, licht bemoste grond in de schalen met een zo constant mogelijke vochtigheid is blijkbaar wat ze verkiezen."

Jan Jaap herinnert zich kleine exemplaren uit Oostvoorne. Vermoedelijk was de plant toen al op de terugtocht uit het gebied waar ik ze veertig jaar geleden bewonderde. De duinen daar zijn geweldig in beweging, zie ook het boek Duinen en mensen Voorne.

Door het warme weer van nu zijn de parnassia's in Domies Toen al zo goed als uitgebloeid en vormen zich de bolle doosvruchten met stoffijne zaadjes. Wilt u het zaaien eens proberen, ga dan niet op rooftocht; voor een paar euro bestelt u een zakje parnassiazaad bij Hortus Alkmaar. ‘Het is een vaste plant met witte bloemen, de bloeitijd is van juli tot september, precies als de zomervakantie begint en eindigt. Daarom wordt deze plant ook wel studentenroosje genoemd,’ staat te lezen op de website van Hortus Alkmaar. Klopt precies, de zomervakantie is voorbij, alle studenten zijn weer aan de slag.

Stoepplanten zult u in de parnassiafamilie niet aantreffen. Dat was vroeger anders: toen werd parnassia tot de steenbreekfamilie gerekend, met het kandelaartje als bijzondere stoepbewoner. Misschien kun je het kandelaartje de parnassia onder de stoepplantjes noemen.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan Jan Jaap Boehlé, Domies Toen
Foto's: Jan Meijvogel (leadfoto: parnassia); Jan Jaap Boehlé