Inheemse planten: duizendguldenkruid

Alle kleine beetjes helpen en de aankoop is gelukt: Hortus Alkmaar is nu al een paar jaar een echte publiekstuin en wordt elk jaar mooier. Duizendguldenkruid groeit er nog steeds, je kunt zelfs zaad van dit plantje bestellen op de website van Hortus Alkmaar.

Drie soorten

Een plant met zo'n naam moet wel iets bijzonders zijn. Er zijn in Nederland drie soorten te vinden: fraai duizendguldenkruid (Centaurium pulchellum), echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) en strandduizendguldenkruid (Centaurium littorale), alle uit de gentiaanfamilie. Fraai duizendguldenkruid was een van de kandidaten voor de titel Nationale Bloem, maar haalde  de top-vijf niet ondanks de mooie naam. Dat het madeliefje de winnaar is weet u inmiddels. ‘Vanwege mijn fraaie uiterlijk en geneeskrachtige kwaliteiten ben ik veel waard. Zoek mij laag bij de grond, op open vochtige grond. Ik ben er zo een die als zaad vele jaren in de bodem kan wachten tot een koe een gat trapt in het gras. Dan grijp ik mijn kans en laat mijn prachtige roze sterretjes zien', luidde de wervende tekst tijdens de verkiezingen. Wat ons betreft niet vreemd dat het plantje niet won: veel mensen zullen duizendguldenkruid niet kennen, laat staan de drie soorten uit elkaar kunnen houden.

Kruidwis

Als je dan een duizendguldenkruid op de lijst zet, dan had ik gekozen voor echt duizendguldenkruid. Een 'kruidwisplant' volgens het boek 'Planten en hun legenden'. Een kruidwis is een bosje inheemse kruiden dat gebruikt werd als offer. De Latijnse naam Centaurium, oftewel centum auri, staat voor honderd goudstukken. Dat was het als geneeskruid wel waard, verklaart het boek. De inflatie heeft ook hier toegeslagen, het is niet honderdguldenkruid maar duizendguldenkruid geworden. Andere bronnen denken dat Centaurium verwijst naar de centaur Chiron. Een mythische figuur die door het sap van duizendguldenkruid werd genezen van een pijlwond.

Echt duizendguldenkruid is een tweejarige plantensoort van de gentiaanfamilie. Na de kieming vormt zich eerst een rozet met bladeren die één tot twee centimeter breed zijn. Deze rozet overwintert en in het daarop volgende voorjaar ontwikkelen zich één of meer rechtopstaande (bloei)stengels. De plant besteedt hier alle energie aan, waardoor de rozet tijdens de bloei al snel verwelkt.

Grazig

Die bloei begon in juni en loopt nu echt wel op z'n eind. Misschien komt u zaaddoosjes tegen; fijn laten staan, desgewenst bij de Hortus Alkmaar zaad bestellen.
Of u daar succes mee heeft is de vraag. Echt duizendguldenkruid is een pioniersoort die het liefst groeit op een zonnige, vochtige grazige bodem. In de Zeeuwse en Hollandse duinen komt deze soort het meest voor, als de bodem niet te zout is. Voor de liefhebbers dus.

Begeerd juweeltje

Jac.P. Thijsse (1865-1945) noemde in 1916 in het blad De Levende Natuur: ‘De fijnere planten, de meest begeerde juweeltjes van de duinflora: Parnassia, Pirola, Gentiaan, Duizendguldenkruid, Herminium en Sturmia.’ Duizendguldenkruid is afgebeeld in de Verkade-albums Blonde Duinen en Zomer. De originelen van die plaatjes worden bewaard in het Zaans Museum. Daar zijn op dit moment geen duizendguldenkruiden te zien, wel de laatste 'pluk' stoepplantjes: eigentijdse botanische tekeningen én bijpassende originelen voor de Verkade albums. Thijsse hield van juweeltjes, maar had ook oog voor het alledaagse groen in eigen buurt en op eigen stoep.

Meer informatie

• Najaar op de stoep in het Zaans Museum.
• Zoek een plant in een van de botanische tuinen.
• Schrijf u in voor de gratis maandelijkse nieuwsbrief van de botanische tuinen.
• Meer over stoepplantjes.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: KU Leuven (leadfoto: echt duizendguldenkruid); Willem Wenkenbach, Zaans Museum, schenking Stichting Behoud Cultureel Erfgoed Verkade