Laagveeninsecten onder druk
De VlinderstichtingGrote vuurvlinder
De Nederlandse populatie van de grote vuurvlinder is een ondersoort die alleen in Nederland voorkomt, Lycaena dispar batava. De soort is streng beschermd en Nederland is verplicht tot een goede bescherming van deze endemische ondersoort. De afgelopen twintig jaar is de soort verdwenen uit het Overijsselse laagveengebied De Wieden. Toen waren er nog maar twee populaties over in Nederland: in de Weerribben (provincie Overijssel) en in de Rottige Meente (provincie Friesland). Kort daarna werd een derde gebied bezet, het Friese Brandemeer. Tot dit jaar. Afgelopen zomer bleek dat de soort zich sinds vorig jaar erg slecht heeft voortgeplant. Er werden in het Brandemeer geen grote vuurvlinders meer geteld en ook in de Rottige Meente bleken grote delen van het gebied onbezet. Een dramatisch jaar wat vooral geweten wordt aan de warme en droge zomer van 2022 resulterend in te lage waterstanden in het natuurgebied. Het gevolg was zeer waarschijnlijk sterfte van rupsen wat tot resultaat had dat de gehele Friese populatie enorm onderuitging.
Opvallend dat het gebied de Weerribben juist een recordjaar had met hele hoge aantallen grote vuurvlinders. In dit gebied heeft de droogte in 2022 niet geleid tot lage waterstanden. Hoewel onbewezen, is dit vermoedelijk de belangrijkste verklaring voor het verschil in voortplanting tussen de verschillende gebieden. Lage waterstanden zijn funest voor het laagveen. Het veen oxideert, CO2 komt vrij en sloten groeien dicht waardoor water in tijden van droogte moeilijker het gebied inloopt. Een proces dat zichzelf versterkt en wat de kwaliteit van het gehele systeem aantast. De grote vuurvlinder is als indicator nu aan het verdwijnen uit dit gebied en naar verwachting zullen ook andere laagveensoorten hierop reageren. De komende tijd zal beheerder Staatsbosbeheer extra maatregelen nemen om de grote vuurvlinder een betere kans te geven zich weer te herstellen. De waterpeilen zullen nauwkeuriger worden gevolgd en nabij de resterende populatie zal bosopslag worden bestreden.
Groene glazenmaker
Een tweede laagveensoort die de afgelopen jaren sterk is afgenomen is de groene glazenmaker. Sinds 2018 heeft deze libel landelijk een dalende trend ingezet. Wel blijkt dat de aantallen het sterkst zijn gedaald in Zuid-Holland en Utrecht. Vooral in Zuid-Holland is de trend heel slecht. De Boerensloottelling, gestart in 2016, heeft in Zuid-Holland in 2023 geen enkele waarneming van groene glazenmaker meer opgeleverd. In Utrecht zijn de aantallen ook sterk aan het dalen, maar daar zijn er nog wel op enkele plaatsen groene glazenmakers gezien. In de natuurgebieden houdt de libel het iets beter vol, maar ook daar zijn de aantallen afgenomen. In Zuid-Holland resteert hij nog in drie gebieden: Reeuwijkse Hout, polder De Nesse en in de Nieuwkoopse plassen, terwijl hier in 2016 nog overal groene glazenmakers konden worden aangetroffen in het agrarisch gebied. In Friesland en Groningen is de daling iets minder sterk, maar ook daar zijn de aantallen aan het afnemen, vooral in de boerensloten.
De oorzaak hiervan is de afname van krabbenscheer, de plant waarin deze libel zich voortplant. In Zuid-Holland en Utrecht is wel duidelijk dat de Amerikaanse rivierkreeft hiervan hoofdoorzaak is. Krabbenscheer, een zomers drijvende en ’s-winters op de bodem liggende waterplant, wordt vooral in de periode januari – maart zwaar aangetast door de Amerikaanse rivierkreeft. Wel tot 75 procent van de planten worden aangetast, deels door knipwerk en deels doordat ze worden gegeten. Het gevolg is dat het gehele slootecosysteem met deze planten zeldzaam is geworden. Fraaie boerensloten met watervegetaties zoals krabbenscheer zijn in enkele jaren zeldzaam geworden in de provincie Zuid-Holland. Krabbenscheergemeenschappen vormen leef- en voedselgebied voor allerlei soorten libellen, spinnen, vogels en vissen en is het startpunt van de laagveenverlanding. Het verdwijnen van de groene glazenmaker is dan ook een niet te negeren signaal. Een van de benodigde oplossingen is om enkele krabbenscheerreservaten aan te wijzen, zeker in de provincie Zuid-Holland, en die te beschermen tegen de rivierkreeft. Niet alles kan gered worden, maar deze oer-Hollandse slootgemeenschap moet actief beschermd worden tegen de vraat van de exotische rivierkreeft, waarvan hieronder een filmpje.
Amerikaanse rivierkreeft in Nederlandse sloot (Bron: Henk de Vries)
De meetnetten vlinders en libellen zijn een onderdeel van het Landelijk Meetprogramma dat wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van LNV en onderdeel is van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM).
Tekst: Henk de Vries, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling; Henk Bosma; Henk de Vries
Filmpje: Henk de Vries
Grafieken: NEM