Plant & insect: viooltjes

"Al vanaf april sta ik kleurrijk te bloeien. Zon en zand is mijn favoriete stek en langs onze gehele kust is dan ook waar je mij ontdekt! Met mijn bonte bloempjes van lichtblauw, roze, paars, wit en geel, sta ik samen met andere duinviooltjes vrolijk te stralen in het duinzand. Met de parelmoervlinder heb ik ook een speciale band, dus stem op mij en houd ons allen in stand!", luidde de wervende tekst bij de Nationale Bloem Verkiezing. Het mocht niet baten. Lang niet iedereen woont bij de duinen in de buurt. Het stoepviooltje — ontsnapte tuinviooltjes — had hogere ogen gegooid.

Maarts viooltje

Ook het maarts viooltje was wellicht hoger geëindigd. In elk geval bij mij. In mijn jonge jaren trok ik er op 1 maart op uit op zoek naar maartse viooltjes. Steevast voor niets: je mocht blij zijn als er op de laatste maartdag een paar bloemen verscheen, maar die was dan wel volmaakt. Van het diepste paarsblauw, bescheiden en vriendelijk, met een heerlijk geurtje. Viola odorata is niet voor niets de wetenschappelijke naam. Gezien de aanwezigheid in een tuinschriftje dat ik in m'n jonge jaren maakte, is er op duistere wijze eentje in onze tuin opgekomen. Met de huidige klimaatverandering worden de kinderen van nu wel op hun wenken bediend: op 1 maart bloeien er al volop maartse viooltjes.

Botanische tuinen

Wie niet zo gauw een bos of duin bij de hand heeft, kan voor viooltjes in verschillende botanische tuinen terecht. "De lente is begonnen met de eerste maartse viooltjes in de tuin", schrijft Hortus Alkmaar in z'n nieuwsbrief. "De eerste violen van de elf soorten in Nederland zijn nu aan het bloeien geslagen." In Hortus Alkmaar staan maarts viooltje en donkersporig bosviooltje te bloeien. "Wist je dat violen een belangrijke waardplant zijn voor onze zeldzame parelmoervlinders in Nederland?", vervolgt de nieuwsbrief. "Het woordje 'waard' komt van de waard in een herberg. De waard voorziet zijn gasten van een hapje en een drankje. In de plantenwereld doen waardplanten precies hetzelfde, ze zorgen voor 'voedsel' voor bijen, vlinders en insecten. De rupsen van de parelmoervlinders eten van het blad van diverse violen en ontpoppen zich uiteindelijk als een prachtige vlinder. Een paar bekende parelmoervlinders zijn keizersmantel, kleine parelmoervlinder en duinparelmoervlinder. Ze zijn alle drie te vinden in Noord-Holland."

Parelmoervlinder

Het maarts viooltje vindt u behalve in Alkmaar ook in Domies Toen, Hortus Overzee en in meer tuinen. Het duinviooltje (Viola tricolor subsp. curtisii) vindt u in Hortus Amsterdam. Het is tegenwoordig een ondersoort van het driekleurig viooltje. Het duinviooltje is waardplant voor de kleine parelmoervlinder. Waar het maarts viooltje ontroert omdat het tussen het dode winterblad het voorjaar aankondigt, bloeit het duinviooltje onwaarschijnlijk teer op het naakte, stuivende duinzand. De bloem lijkt enorm in verhouding met het plantje. Je kunt haast niet anders dan terugglimlachen als je een duinviooltje tegenkomt.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan Hortus Alkmaar en Jan Jansen, Hortus Nijmegen
Foto's: KU Leuven; Hanneke Jelles; Jan Jansen