De eerste gedocumenteerde drijfjacht op grienden in Nederland

Onderzoek in onder andere een twintigtal archieven en vijf musea heeft veel stukjes informatie opgeleverd waarmee een reconstructie kon worden gemaakt van de massastranding op 9 april 1825. Onderzoekers Phil Koken, gastmedewerker Justin Jansen van Naturalis Biodiversity Center en Erwin Kompanje van het Natuurhistorisch in Rotterdam hebben die informatie bij elkaar verzameld en daarmee de vraag beantwoord wat er met de grienden is gebeurd.

Op één na grootste dolfijnensoort

De griend (Globicephala melas) is de grootste tandwalvis uit de familie van de dolfijnachtigen. De zwartgekleurde mannelijke en vrouwelijke dieren hebben een gemiddelde lengte van respectievelijk 5,5 meter en 4,6 meter, alleen de orka is een nog grotere dolfijn. Grienden leven in het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan en in de oceanen op het zuidelijk halfrond, in groepen variërend van zes tot tweehonderd exemplaren. De groep is zo hecht dat ze altijd de leider, meestal een ouder dier, volgt. Als de leider een verkeerde route kiest, kan het gevolg soms zijn dat de hele groep strandt en uiteindelijk overlijdt. Grienden werden en worden helaas ook bejaagd, zoals op de Faeröer eilanden nog steeds gebeurt. 

Strandingen van meerdere grienden in Nederland zijn zeldzaam. In april 1856 strandden er enkele tientallen dieren op de Zuid-Hollandse en Zeeuwse kust en in april 1825 bijna veertig nabij Sint Philipsland op Tholen. Van de laatstgenoemde stranding zijn twee aquarellen bekend die kort na de gebeurtenis zijn gemaakt.

Start van onderzoek

De aquarel van een mannelijke foetus van een griend uit Nederland bevindt zich in het depot van het Teylers Museum in Haarlem. Dit werk van de Dordtse chirurgijn en kunstenaar Stephanus H.W. van Trigt (1788-1840) is het enige werk voorzien van een tekst en een datum. Een lopend onderzoek naar het leven en werk van Van Trigt was de aanleiding om te onderzoeken wat er precies met de grienden was gebeurd.

Reconstructie van de drijfjacht en gebeurtenissen nadien

Onderzoek in onder andere een twintigtal archieven en vijf musea heeft veel stukjes informatie opgeleverd. Daarmee kon een reconstructie worden gemaakt van de massastranding op 9 april 1825. “Toen we alle stukjes informatie aan elkaar koppelden, kwamen we tot de schrikbarende ontdekking dat er sprake was van een opportunistische drijfjacht”, vertelt onderzoeker Koken. “Daarbij zijn op één na alle dieren gedood.” 

Verschillende skeletten zijn achteraf tentoongesteld op kermissen in onder andere Maastricht, Middelburg en Utrecht. Een van de andere skeletten is kort na de gebeurtenis aangekocht door het Gents Universiteitsmuseum. Drie andere, met bijbehorende huid, zijn al snel in de collectie van het voormalige Rijksmuseum van Natuurlijke Historie beland, de voorloper van het huidige Naturalis Biodiversity Center. Een vierde skelet kwam aanvankelijk in twee verschillende Utrechtse verzamelingen terecht, belandde vervolgens in de jaren zestig van de twintigste eeuw in Amsterdam, waarna het uiteindelijk rond 2011 in de collectie van Naturalis is opgenomen. Alle vijf laatstgenoemde skeletten bevinden zich vandaag de dag nog steeds in de depots van de genoemde musea.

Overblijfselen in depots van musea

Een ander informatiestukje uit de puzzel is een artistieke impressie van de gebeurtenis, gemaakt door Querijn M. Ver Huell (1787-1867). Deze dateert uit april 1825 en bevindt zich in het depot van het Arnhems Museum. Een derde tekening van een linkerkaak is gemaakt in de tweede helft van de vorige eeuw. Deze bevindt zich in het depot van het Naturalis. Het onderzoek heeft tevens aangetoond van welk skelet de tekening is gemaakt.

Koken: “Het onderzoek heeft vooral aangetoond dat archieven en musea veel losse informatie bevatten waarmee soms een nagenoeg complete gebeurtenis kan worden gereconstrueerd. De betrokken archieven en musea hebben nu een nieuw verhaal te vertellen.”

Meer informatie

• Twee artikelen zijn over het onderzoek verschenen: 'An opportunistic drive hunt of long-finned pilot whales (Globicephala melas) in the Netherlands in 1825' in 'Lutra' en 'Reconstructie massastranding grienden bij Sint Philipsland in 1825' in 'Philippuslandt'.
• Donderdag 30 mei 2024 om 11.00 uur houdt Phil Koken een gratis, toegankelijke lezing in de zaal LiveScience in Naturalis Biodioversity Center in Leiden over het onderzoek naar deze bijzondere gebeurtenis.

Tekst: Phil Koken, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: GettyImages; Teylers Museum, Haarlem; Naturalis Biodiversity Center, Phil Koken
Tekeningen: S.H.W. van Trigt; Rob van Assen