Breidt de veldspitsmuis zich uit?

NEM Verspreidingsonderzoek Muizen

Voor dit NEM-project worden vooral braakballen van kerkuilen onderzocht. Kerkuilen hebben namelijk geen voorkeur voor bepaalde groepen (spits)muizen, waardoor alle soorten zijn terug te vinden in de braakballen. Spitsmuizen worden vaak niet of in mindere mate door andere soorten uilen gegeten. Daarnaast braken kerkuilen (en hun jongen) vooral in de kasten waarin ze broeden, waardoor de braakballen relatief gemakkelijk verzameld kunnen worden. De prooiresten in de braakballen geven een goed beeld van wat er aan kleine zoogdieren binnen het jachtgebied van een paartje kerkuilen leeft.

Het NEM Verspreidingsonderzoek Muizen is met name gericht op de verspreiding en de veranderingen daarin van de zeldzamere soorten die interessant zijn voor het beleid: noordse woelmuis (Alexandromys oeconomus), waterspitsmuis (Neomys fodiens), veldspitsmuis (Crocidura leucodon) en grote bosmuis (Apodemus flavicollis). Het levert uiteraard ook veel informatie over de andere muizensoorten.

Verspreiding veldspitsmuis

In Nederland is de veldspitsmuis beperkt tot Zeeuws-Vlaanderen, noordoost-Overijssel en zuidoost-Drenthe. Deze vrij zeldzame soort heeft in Nederland een beschermde status en heeft volgens de Rode Lijst 2020 de status ‘kwetsbaar'. Het is één van de twee in Nederland voorkomende spitsmuissoorten met witte tanden.

Het braakbalonderzoek is verreweg de belangrijkste bron van data die inzicht geeft in de verspreiding van de soort. Het verspreidingsgebied van de veldspitsmuis in noordoost-Europa loopt als een boog om Nederland heen en raakt ons land dus in het oosten en zuidwesten. De soort wordt bij ons vooral aangetroffen in het kleinschalige agrarische cultuurlandschap, liefst met zandige bodem. De veldspitsmuis heeft een voorkeur voor de wat warmere habitats met relatief open vegetatie, zoals die gevonden kunnen worden op dijken, langs akkers en in bermen.

De andere wittandspitsmuis van Nederland, de huisspitsmuis (Crocidura russula), is bij veel mensen bekend en komt zo’n beetje overal in ons land voor (ook in de buurt van bewoning).

Breidt de veldspitsmuis zich uit?

Omdat van de veldspitsmuis bekend is dat hij vooral kan worden gevonden in de wat warmere habitats, kan de soort mogelijk profiteren van het gemiddeld hoger worden van de temperaturen in ons land en zijn verspreidingsgebied uitbreiden. Door de data uit het braakbalonderzoek van drie tienjaarsintervallen te vergelijken, is het wellicht mogelijk om enige veranderingen waar te nemen.

In de periode 1994 tot en met 2003 zijn er in de braakbaldatabase 411 vondsten van veldspitsmuis aanwezig. Elke vondst kan bestaan uit meerdere dieren die in een braakbalpartij zijn aangetroffen. Omdat een locatie meerdere jaren veldspitsmuizen kan hebben opgeleverd, is het aantal locaties op de kaart uiteraard beperkter. In vergelijking met de periode 1994 tot en met 2003 zijn er in de daaropvolgende periodes minder vondsten van veldspitsmuizen: 174 in de periode 2004 tot en met 2013 en 187 in de periode 2014 tot en met 2023.

Uit de braakbaldatabase van de Zoogdiervereniging lijkt er mogelijk sprake te zijn van een lichte uitbreiding van veldspitsmuis in het westen van Zeeuws-Vlaanderen. In Noordoost-Overijssel en Zuidoost-Drenthe liggen alle recente waarnemingen van de soort binnen het bekende verspreidingsgebied. Omdat het aantal bemonsterde locaties in Zuidoost-Drenthe de afgelopen tien jaar gering waren, is het onduidelijk hoe het er hier momenteel voorstaat met de veldspitsmuis en of er zich recent veranderingen hebben voorgedaan.

Meer informatie

• Het uitgebreide artikel over de verspreiding van de veldspitsmuis vind je in de laatst verschenen Telganger (pdf: 6,5 MB).
• De webpagina over het NEM Verspreidingsonderzoek Muizen.

Tekst: Dick Bekker en Neeltje Huizenga, Zoogdiervereniging
Foto's: Wesley Overman
Kaart: Zoogdiervereniging