Kwetsbaar natuurschoon op Zuid-Hollandse binnendijken

Binnendijken onbemind?

Natuurliefhebbers gaan graag naar natuurgebieden. In Zuid-Holland worden vooral de buitendijkse terreinen vaak bezocht. De agrarische gebieden onderweg worden veelal genegeerd. Maar is dat terecht? Er liggen bijvoorbeeld eeuwenoude binnendijken, een prachtig cultuurhistorisch onderdeel van de kleipolders. Deze dijken worden plaatselijk nog op een ouderwetse wijze gebruikt. Bewoners of boeren laten er wat vee grazen, zonder bemesting, en er wordt niet gemaaid. Deze schuine graslandjes vormen een leefgebied voor allerlei planten, dieren en paddenstoelen.

Dijkbijen

Recent is aan het licht gekomen dat deze binnendijken voor bijen één van de meest rijke leefgebieden van Nederland zijn. De warme en droge taluds trekken op sommige plekken ’barstensveel' bijen aan, waaronder ook bedreigde soorten. Zo zijn inmiddels op zes verschillende dijken populaties van de uitgestorven gewaande kraagbloedbij gevonden. Dit is een koekoeksbij die net zoals de gelijknamige vogel haar eieren stiekem in het nest van een andere soort legt. In het geval van de kraagbloedbij is de gastheer de zeldzame roodbruine groefbij, die vrijwel uitsluitend op dijken voorkomt. Deze ‘soortentandem’ is zomaar een voorbeeld van de bijzondere bijen die op dijken voorkomen. Veel van deze soorten worden alleen op dijken gezien. Je zou ze dus typische 'dijkbijen' kunnen noemen.

Twee dijken in Rhoon uitgekamd

In de polders van Rhoon liggen twee heel bijzondere dijken: de Schenkeldijk en de Molenpoldersezeedijk. Op de ene groeien bijvoorbeeld meer dan honderd plantensoorten en op de andere werden ruim zestig bijensoorten vastgesteld. Tijdens een inventarisatie in 2018 door specialisten van EIS Kenniscentrum Insecten werden hier bovendien twee uiterst zeldzame snuitkevers en een kaphooiwagen gevonden. Dit maakte duidelijk dat er nog veel meer te ontdekken moest zijn. Leden van de Natuurvereniging IJsselmonde hebben die handschoen opgepakt en zijn deze twee dijken gaan uitkammen op andere soortgroepen. Daarbij werden ze aangenaam verrast. We sommen even wat voorbeelden per soortgroep op.

• Paddenstoelen. Rond de laanbomen groeien allerlei schaarse paddenstoelen zoals de populierenridderzwam en de ruige weerschijnzwam. In oude schapenweitjes staan twee soorten wasplaten, die hoge eisen stellen aan hun standplaats.
• Dagvlinders. Op sommige dijkdelen zijn meer dan vijf soorten graslandvlinders gevonden. Soorten als hooibeestje, bruin blauwtje en groot dikkopje kom je er veel tegen. Op wilde peen kun je met een beetje geluk de rupsen van de koninginnenpage vinden.

• Nachtvlinders. Op de Schenkeldijk zijn populaties aanwezig van allerlei zeldzame (micro-) nachtvlinders, zoals de bruinbandspanner, hoornaarvlinder, moerasbladroller, satijnvlinder en populierenbladroller. Zij stellen weinig eisen aan hun waardplant (meestal algemene grassen, kruiden of bomen), maar zijn vermoedelijk afhankelijk van de bijzondere milieu-eigenschappen van de dijk.

• Bijen. Beide dijken zijn buitengewoon rijk aan bijen. Bedreigde soorten als weidebij en roodbruine groefbij zijn hier zelfs talrijk. Ronduit verbazingwekkend zijn de populaties van halfgladde dwergzandbij en zwarte bloedbij, die in het westen van Nederland uiterst zeldzaam zijn. Minstens zo frappant is de vondst van twee gedoornde slakkenhuisbijen, dit is een soort uit de duinen!
• Broedvogels. Langs de dijken zitten hoge dichtheden aan broedvogels, zo’n 950 broedparen per 100 hectare. Ruim de helft (54 procent) van alle broedvogels in het Rhoonse buitengebied bevindt zich op de dijken. Het gaat om soorten als vink, ringmus, spreeuw, putter en boomkruiper. Deze zijn kenmerkend voor de bomendijken.

Kwetsbaar natuurschoon

Zijn alle binnendijken nu zo bijzonder? Beslist niet. Het merendeel van de dijken in Zuid-Holland verkeert niet in goede conditie en is verwaarloosd of juist overbenut. Ook in de polders van Rhoon vormt slechts 8 procent van het totaal aan dijken een intact en natuurrijk leefgebied. Verspreid over de Zuid-Hollandse eilanden is slechts een handvol van dit soort bijzondere dijken bekend, en waarschijnlijk zijn er nog een paar die nog onopgemerkt zijn gebleven. Door onbekendheid bij natuurliefhebbers wisten we tot voor kort maar weinig over wat er leeft op deze dijken. De dijken met een extensieve gebruiksvorm zoals begrazing met koeien of schapen, blijken echter een uniek leefgebied te zijn voor planten en dieren in het agrarisch gebied. Als de ouderwetse gebruiksvorm plots wegvalt, is de kans groot dat dit leefgebied verloren gaat. Zelfs de mooiste dijken hebben geen enkele beschermde status en maken geen onderdeel uit van een natuurnetwerk. En dat terwijl steeds meer blijkt dat deze dijken enorm waardevol zijn, opzichzelfstaand maar ook als onderdeel van een karakteristiek en soortenrijk polderlandschap.

Meer informatie

• Meer lezen over binnendijken in het zeekleigebied? Kijk op Bestuivers.nl of lees het recent verschenen inventarisatierapport (pdf: 4,1 MB).
• Het dijkenproject wordt mogelijk gemaakt door Stichting Van Klooster, Provincie Zeeland en Waterschap Hollandse Delta. De uitvoering ligt bij EIS Kenniscentrum Insecten, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels en Stichting Landschapsbeheer Zeeland.

Tekst: Niels Godijn en Olaf Klaassen, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels & Linde Slikboer, EIS
Beeld: Niels Godijn