Chinese schelpdierkweek in getijdengebieden: een onverwachte voedselbron voor miljoenen trekvogels

De getijdengebieden in China voorzien in voedsel voor mensen en voor migrerende kustvogels die zich voeden met weekdieren, zoals de kanoeten en scholeksters. Bij goed beheer zorgen deze gebieden, die worden gebruikt voor aquacultuur, voor een aanzienlijke vermindering van de verstoring van getijdenmoerassen door de mens. Dit bleek uit een tien jaar durend project van een internationaal team van wetenschappers van de Guangdong University of Technology in China en het NIOZ (Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek) in Nederland. Hoofdauteur He-Bo Peng promoveerde in 2024 op onderzoek bij BirdEyes op basis van onderzoek bij het NIOZ naar de verspreidingsecologie van trekvogels in China.

Verlies van getijdengebieden niet meer het grootste probleem

De Oost-Aziatisch-Australaziatische vliegroute (EAAF) is de meest bedreigde trekroute voor kustvogels ter wereld. Lang werd gedacht dat het verlies van getijdengebieden in de Gele Zee en de Bohai-zee de belangrijkste bedreiging vormde voor trekvogels langs deze route. Tot 2010 gingen veel van hun habitats in kustgebieden verloren aan landwinning ten behoeve van huizen en industrie. Het verbod op landaanwinning in China heeft die druk verlicht en zelfs het waddengebied vergroot, maar toch is de populatie kustvogels sinds 2015 blijven afnemen. De vraag was dus van welke bedreigingen de vogels last hebben.

Gekweekte schelpdieren trekken vogels aan

Voedsel is het fundament voor trekvogels. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat de verspreiding en dichtheid van gekweekte schelpdieren de ruimtelijke hotspots en seizoenspieken van kustvogels langs de Chinese kust rechtstreeks bepalen. Kustvogels concentreren zich waar veel gekweekte schelpdieren voorkomen. Peng: "Vanaf het voorjaar van 2015 hebben we bijna 40 belangrijke kustmoerassen langs de hele kustlijn onderzocht, waarbij we ons concentreerden op de belangrijkste prooi van kustvogels, schelpdieren." De onderzoekers koppelden hun schelpdiergegevens aan de Chinese kustwatervogeltelling om te zien hoe door mensen gevormde schelpdierlandschappen de concentratie van kustvogels beïnvloeden en hoe hun aantallen tijdens het migratieseizoen stijgen en dalen.

Verbod op maricultuur en de tragedy of the commons

Op één centrale locatie hebben de onderzoekers bijgehouden wat er gebeurde nadat maricultuur in 2018 werd verboden, legt Peng uit. "Als de kweek wordt verboden, kunnen uitgestrekte wadden in feite onbeheerde, vrij toegankelijke gebieden worden. Honderden of duizenden mensen kunnen dan binnenkomen om schelpdieren te verzamelen, en deze ongecontroleerde oogst kan schelpdieren en andere fauna snel uitputten." Bij gereguleerde kweek vindt de oogst meestal één keer per jaar plaats en laten de kwekers kleine exemplaren achter. Die zijn het belangrijkste voedsel voor kustvogels. Kwekers zaaien na de oogst ook opnieuw in, waardoor ze nieuwe schelpdieren aan het systeem toevoegen. Bij een algeheel verbod verdwijnt deze herbeplanting.

Effectief beheer van maricultuur bevordert het behoud

Voedselzekerheid is van vitaal belang voor trekvogelbescherming. Goed beheerde maricultuur langs de Chinese kust biedt een betere oplossing voor de voedselcrisis dan een verbod. Peng: "Soorten op deze vliegroute worden geconfronteerd met snelle veranderingen in het milieu. Zonder voldoende voedsel tijdens kritieke periodes lopen sommige populaties het risico te laat op hun broedplaatsen aan te komen – of de reis helemaal niet te voltooien. In plaats van ontwikkeling versus behoud te zien als een nulsomkeuze, wijzen de onderzoeksresultaten op 'werkende wetlands': plaatsen die zeevruchten op ons bord leveren en de migratielevensader in stand houden.”

Overal uitbreiden?

Moeten we de aquacultuur overal uitbreiden om de vogels extra te helpen? Nee, vindt Peng. "Hoewel de kweek van schelpdieren kustvogels kan helpen, brengt het ook risico's met zich mee. Zo zouden sommige scheermesmosselkwekerijen giftige stoffen gebruiken om andere organismen te verwijderen voordat ze worden uitgezet. Ook kan uitbreiding van de kwekerijen inheemse soorten verdringen en lokale ecosystemen veranderen." Methoden, uitzettingsdichtheid en oogstgereedschap hebben allemaal invloed op de bentische gemeenschap. Te intensieve of onzorgvuldige praktijken beschadigen de wadstructuur en verminderen de biodiversiteit. Peng: "Wij stellen een wetenschappelijk nauwkeurig beheer voor op basis van tijd, zone en oogstintensiteit. Om zowel de menselijke eettafel als de vliegroute voor migrerende kustvogels te beschermen."

Meer informatie

• Het artikel China's intertidal mariculture as an unexpected lifeline sustaining the world's most threatened shorebird flyway is verschenen in Nature Communications.

Tekst: Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ)
Beeld: Hanming Tu (leadfoto: boeren en kustvogels leven vreedzaam samen op hetzelfde wad); NIOZ