Tweede vondst van de Giftige knolparasolzwam in Nederland

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Tijdens werkzaamheden in een tomatenkas in Bergen (NH) werd een aantal ongenode gasten ontdekt. Er was een aantal middelgrote paddenstoelen op een vergeten humusrijk hoekje van de kas tevoorschijn gekomen. “Gisteren was er nog niets te zien”, aldus de verraste eigenaresse van de kas. Na determinatie bleek het te gaan om de uiterst zeldzame Giftige knolparasolzwam die slechts één keer eerder in Nederland werd gevonden.

Exoten of niet?
Paddenstoelen uit kassen zijn soms lastig te determineren want je kunt te maken hebben met vreemde exoten. Het kunstmatige, vochtige klimaat in tomatenkassen in combinatie met de humusrijke voedselrijke bodem biedt verschillende soorten paddenstoelen, waaronder zelfs onbekende exoten, de gelegenheid zich te ontwikkelen. De sporen kunnen via de lucht, maar ook met de benodigde grondstoffen voor de teelt of materialen uit andere streken in de kas terecht zijn gekomen. Te denken valt aan de balen met humus of potjes met jonge tomatenplantjes die uit andere kassen afkomstig kunnen zijn.

Determinatie eenvoudig
Knolparasolzwammen zijn allemaal in het bezit van een opvallende knol onderaan de steel. De Giftige knolparasolzwam (Chlorophyllum venenatum) is gemakkelijk in het veld te onderscheiden van andere knolparasolzwammen door het bezit van een met aarde gepaneerde gerande knol. Vooral het gerand zijn van de knol is een belangrijk verschil dat ontbreekt bij de andere knolparasolzwammen. Het voorkomen in (onverwarmde) kassen moet als een aanwijzing worden gezien maar niet als bewijs. De kans is namelijk reëel dat de Giftige knolparasolzwam ook in de buitenlucht op een composthoop gevonden wordt.

Verdere beschrijving
De hoed van de Giftige knolparasolzwam is 12 tot 17 (en soms wel 30) centimeter breed zonder bultje(umbo). In het midden is hij donkerbruin tot lichtbruin gekleurd, bij veroudering grof-schubbig openbarstend en dan vooral naar de rand toe vezelig en/of vlokkig. Bij doorsnede is het vlees rozebruin verkleurend. De steel is bleekwit met een vergankelijke simpele ring en een gerande knol met vastgegroeide grond. De lamellen staan vrij, zijn wit tot roomkleurig en bij ouder worden tot roodbruin verkleurend. Het belangrijkste microscopische verschil met andere knolparasolzwammen is het volledig ontbreken van gespen op de tussenschotjes van de cellen.

Opmerkelijke familienaam
De Giftige knolparasolzwam (Chlorophyllum venenatum) behoorde nog niet zo lang geleden tot de groep van de Macrolepiota waartoe de bekende en algemeen voorkomende Grote parasolzwam ook behoort. Vroeger behoorde maar één soort tot de groep van Chlorophyllum en dat was de Groenspoorknolparasolzwam. De geslachtsnaam Chlorophyllum betekent groene lamellen. De kleur van de lamellen wordt grotendeels bepaald door de kleur van de sporen. Door het resultaat van modern DNA-onderzoek naar verwantschappen kwam aan het licht dat ook een aantal parasolzwammen met bleke sporen nauw verwant was aan de groenspoorknolparasolzwam. Deze parasolzwammen werden daarop ook in het genus Chlorophyllum geplaatst terwijl de wetenschappelijke naam verwijst naar de groene lamellen die ze helemaal niet bezitten.

Voorkomen
De Giftige knolparasolzwam is een zeldzame, warmteminnende soort die in Zuid-Europa meer voorkomt, maar hij is ook bekend van enkele vondsten in Duitsland en Denemarken. In Nederland is hij uiterst zeldzaam en tot nu toe slechts bekend van één vondst, net als deze tweede vondst in een onverwarmde kas.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Kees Roobeek