Nachtzwaluwen op weg naar Afrika

Wie dertig jaar geleden voor het laatst op een avond een Veluwse hei bezocht en dat afgelopen jaar weer deed, zal versteld staan van het verschil: nachtzwaluwen zijn weer helemaal terug op de grote heidegebieden van Nederland. Het gaat goed met ze. En dat is niet vanzelfsprekend voor een vogel die, als echte trekvogel, van veel verschillende plekken afhankelijk is.

Bomen in de Sahel

Behalve goed beheerde heide in het broedgebied hier, heeft de nachtzwaluw nog meer noden. Als langeafstandstrekvogel zijn de omstandigheden in Afrika (en op de trekroute) ook van groot belang. Vogelbescherming werkt in de uitgestrekte Sahelregio aan een meer gevarieerd landschap. De nachtzwaluwen die daarnaartoe onderweg zijn, zullen daar straks van profiteren.

Comeback van de geitenmelker

De laatste twee decennia is de nachtzwaluw aan een flinke come-back bezig. De beloning voor een goed beheer van heidegebieden. Dat mocht ook wel, na de Tweede Wereldoorlog zette het verval van veel, met name kleine, heidegebieden in. Het heidelandschap is ook nog eens heel gevoelig voor extra stikstof die, vanuit de intensieve landbouw, in het milieu terecht komt. De soortenrijkdom van heidegebieden nam flink af; de nachtzwaluw liet dat als een soort ‘thermometer van de kwaliteit van de heide’ goed zien. Nachtzwaluwen eten insecten, vooral kevers en nachtvlinders, en die moeten er wel zijn. Goed beheerde, structuurrijke heide heeft veel meer soorten (grote) nachtvlinders die in grotere aantallen voorkomen en is daardoor beter leefgebied voor nachtzwaluwen.

Vergroting van heidegebieden leidt vaak ook tot een toename van de hoeveelheid bosrand óm een heide heen. Immers; hoe groter de heide, hoe meer bosrand eromheen. Juist bosranden en de overgang van open hei naar bos, vormt goed leefgebied. Zo ontstaat door boomkap een groter leefgebied van betere kwaliteit. Ook soorten als de gekraagde roodstaart profiteren daarvan. En, toevallig of niet, ook die overwintert in de Afrikaanse Sahel.

Beter leefgebied door boomplant én boskap

Ook het terugdringen van bos en op die manier vergroten van het heideareaal heeft de nachtzwaluw bij ons geholpen. Kaalkap van dennenbos waar een tiental jaren geleden nog heide was, heeft nieuw broedgebied opgeleverd en dat zie je terug in het aantal territoria van de nachtzwaluw in Nederland. Dat is paradoxaal, want in de Sahel leidde boomkap juist tot een minder geschikt landschap. Daar worden nu bomen aangeplant. Zo kan het zijn dat kap bij ons, en aanplant in het overwinteringsgebied, samen winst opleveren voor veel vogels, waaronder de nachtzwaluw.

Meer over nachtzwaluwen in de uitgebreide online vogelgids van Vogelbescherming Nederland. In het jaar 2007, het Jaar van de Nachtzwaluw, werd veel extra kennis over nachtzwaluwen in Nederland verzameld.

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto: Luc Hoogenstein, Saxifraga; IVN Vecht & Plassengebied; Peter Eekelder