Nat schraalgrasland Koolmansdijk bij Lievelde met Parnassia en Duizendguldenkruid

Zuurgraad van natuurbodems in heel Nederland op de kaart

Wageningen Environmental Research
10-NOV-2017 - Door allerlei ruimtelijke informatie slim te combineren is er nu voor het eerst een landelijke pH-kaart voor alle natuur op het land. De zuurgraad van de bodem bepaalt voor een groot deel welke processen er in de bodem plaatsvinden, welke planten er voor kunnen komen en direct of indirect welke (bodem)dieren. De kaart is een belangrijk instrument voor natuurbescherming en natuurontwikkeling.

Voor de natuurbescherming en natuurontwikkeling is het van het grootste belang om informatie te hebben over wat de voorkeuren zijn van verschillende plantensoorten voor de zuurgraad of pH van de bodem. De laatste jaren zijn de voorkeuren voor veel soorten en vegetaties en daarmee voor habitattypen en beheertypen bekend geworden. De logische vervolgvraag is wat de bodemzuurgraad van de natuurgebieden is. Beheerders hebben informatie over de zuurgraad nodig om doelen te bepalen voor natuurontwikkeling of natuurbeheer. Bijvoorbeeld voor ‘nat schraalland’ waarvoor de bodem-pH boven de vijf moet zijn om goed ontwikkeld voor te kunnen komen. Omdat meten soms te duur is hebben we een landelijke pH-kaart ontwikkeld die als eerste aanzet kan dienen voor een evaluatie van de bodemkwaliteit van alle Nederlandse natuurgebieden op het land.

Zuurgraad van meer dan 275 duizend plaatsen

De pH-kaart is opgebouwd met behulp van verschillende onderdelen: vegetatieopnamen na 1990, de bodemkaart, de grondwatertrappenkaart en de beheertypenkaart. Voor de vegetatieopnamen is de bodem-pH geschat op basis van de aanwezige soorten en de indicatorwaarden voor pH die we eerder hebben ontwikkeld. Door deze informatie te combineren hebben we voor meer dan 275 duizend plekken in Nederlandse natuurgebieden een bodem-pH kunnen schatten. Met behulp van ruimtelijke statistische technieken hebben we een soort interpolatiestap gemaakt en met behulp van de andere genoemde (steun)kaarten de pH-kaart geschat. Het mooie van de methode is dat de onzekerheid kan worden gegeven en die was relatief klein. De afwijking is in 83 procent van de gevallen kleiner dan een halve pH-eenheid. De kaart is verkrijgbaar via Wieger Wamelink (zie adres onderaan bericht), ook als GIS bestand voor de liefhebbers.

Geschatte bodem-pH voor Nederlandse natuurgebieden met een uitsnede voor de oostelijke Achterhoek en Twente. Binnen de gebieden is variatie in pH te zien, wat aangeeft dat er een behoorlijk genuanceerd beeld wordt verkregen

De bodem-pH is geen groot probleem meer

Op basis van de kaart kan worden onderzocht wat op het ogenblik voor een gebied de bodemkwaliteit is en of er problemen zijn om op een bepaalde plek een vegetatietype te ontwikkelen of behouden wat betreft de bodem-pH. Ook is de kaart gebruikt bij de evaluatie van het Natuurpact, om op landelijke schaal een inschatting te kunnen maken wat de stand van de huidige natuur is en hoeveel knelpunten er nog liggen. Dit blijkt voor bodem-pH enorm mee te vallen, minder dan tien procent van de natuur is nog verzuurd, behalve in graslanden waar dit ongeveer dertig procent bedraagt. Maatregelen van reductie van de zwaveluitstoot in energiecentrales (veroorzakers van zure regen) tot bekalken en plaggen in natuurgebieden hebben een positief effect gehad.

Plannen

Als aanvulling op de pH-kaart worden er op een vergelijkbare wijze kaarten voor calcium, kalium, gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand en totaal stikstofgehalte van de bodem ontwikkeld. Hierdoor wordt meer inzicht verkregen in de nutriëntentoestand van de bodem. Vooral stikstof is een probleem in natuurgebieden door de excessieve stikstofdepositie. Hoewel de bodem-pH dus niet meer zo’n probleem is, geldt dat waarschijnlijk niet voor calcium in de bodem, deze is door verzuring op de zandgronden uitgespoeld en in gebieden als de Veluwe mogelijk voor planten, maar ook dieren onder de minimum vereisten gezakt. Een calciumkaart kan voor het eerst op grote schaal inzicht geven in dit probleem. Daarnaast wordt de periode waarop de kaart wordt gebaseerd verkleind tot tien jaar, waardoor mogelijk verouderde informatie niet wordt meegenomen. Het opent ook de weg om voor drie perioden in het verleden schattingen te doen, op basis van vegetatieopnamen die in het verleden zijn gemaakt. Hierdoor kunnen we hopelijk zichtbaar maken hoe sinds 1960 de bodemkwaliteit is veranderd.

Tekst en foto’s: Wieger Wamelink, wieger.wamelink@wur.nlWageningen Environmental Research (leadfoto: nat schraalgrasland Koolmansdijk bij Lievelde met Parnassia en Duizendguldenkruid)