Honderd jaar geleden was de ontginning van de woeste gronden in de IJsselvallei in volle gang. Natte heide, blauwgrasland en kalkmoeras gingen op de schop. In 1929 kocht Natuurmonumenten 54 hectare van de Empese en Tondense heide bij Brummen om iets van dit landschap te bewaren. Er groeiden bijzondere soorten als Spaanse Ruiter, Parnassia, Galigaan en Moerassmele, en het zeldzame Spiegeldikkopje vloog er. Maar de ontginning en ontwatering van de omgeving gingen door en het reservaat verloor steeds meer soorten. In de ruilverkaveling Brummen-Voorst werd het reservaat in de jaren ‘90 flink vergroot, tot 134 hectare. Maar tegelijk werden sloten aangelegd of verdiept, en kwam er een nieuwe boerderij pal naast het reservaat, die uiteraard drainage nodig had.
Eind jaren ‘90 luidde Natuurmonumenten de noodklok: er was snel actie nodig, anders zou het reservaat niet overeind te houden zijn. Het gebied kwam daarna op de TOP-lijst verdroging te staan. De provincie Gelderland plande een flinke uitbreiding van het reservaat en er werd grond aangekocht. De doorbraak kwam toen de buurman rond 2008 besloot zijn agrarisch bedrijf om te gooien en een flink deel van zijn gronden in natuurgebied om te zetten. Een ander bedrijf werd verplaatst. Ook werd geïnvesteerd in de verbinding van het gebied met andere natuurgebieden aan de noord- en oostzijde. De natuurinrichting werd in 2013 en 2014 uitgevoerd in samenwerking met het waterschap Vallei en Veluwe en de betrokken agrariër. Het open landschap is hersteld, het gebied is weer natter en diverse om het gebied heen gelegen agrarische gronden zijn verhoogd om natschade te voorkomen. Zo kunnen landbouw en natuur naast elkaar functioneren. Sindsdien ligt er een mooie wandelroute, deels over een vlonderpad, in het gebied.
Inmiddels is het gebied aangewezen als Natura 2000-gebied en is het natuurherstel onderdeel van het PAS-programma. Natuurmonumenten treedt, op verzoek van de provincie, op als trekker en uitvoerder van de PAS-maatregelen voor het gebied.
Nu hebben we iets te vieren: Natuurmonumenten is erin geslaagd de laatste gronden aan te kopen die nodig zijn voor het natuurherstel. Een andere agrarische buurman naast het gebied heeft ook aangegeven een deel van zijn grond naar natuur om te willen zetten. Het natuurgebied krijgt nu een omvang van 260 hectare (inclusief de particuliere natuur). De Veldbeek, die het gebied aan de oostkant ontwatert, kan verlegd worden. We verwachten dat het gebied nu ingericht kan worden als robuust natuurgebied met een goede waterhuishouding voor de bijzondere natuurtypen van natte heide, vennen, broekbos en blauwgrasland.
Tekst: Willem Drok, Provincie Gelderland
Foto's: Michel Hol (leadfoto: vlonderpad Empese en Tondense Heide)