Blauwe knoop op de Weust(1)

Oud cultuurhistorisch landschap wordt weer zichtbaar in Willinks Weust

Provincie Gelderland
30-OKT-2020 - In het Natura 2000-gebied Willinks Weust bij Winterswijk wordt dit jaar een aantal percelen ontdaan van de bovenste bodemlaag. In de jaren zestig van de vorige eeuw werden deze kletsnatte, laaggelegen gronden opgehoogd met grond uit de naastgelegen steengroeve, om ze te verbeteren voor de landbouw. Nu is het doel om de waterhuishouding en de schraallanden van vóór de ophoging weer te herstellen.

Het natura2000-gebied Willinks Weust is een kleinschalig gebied met bijzondere natuur. Dat komt door de manier waarop het gebied geologisch gevormd is: de ondergrond bestaat voor een deel uit muschelkalk en bontzandsteen, afgedekt met keileem en zand. Het miljoenen jaren oude kalksteen ligt relatief ondiep in de bodem en dat is uniek voor Nederland. Het gebied bestaat uit een mozaïek van verschillende bodemtypes met daarop onder andere een combinatie van blauwgrasland en heischrale graslandtypen. In de jaren dertig van de vorige eeuw begon men op grotere schaal kalk te winnen. De kalklaag werd blootgelegd, het vrijgekomen keileem werd gebruikt om de laaggelegen graslanden in de buurt op te hogen en zo geschikter te maken voor landbouw. Dat ging door tot de jaren zeventig.

Terug naar het oude maaiveld

Het had vaak maar matig succes. Echt goede landbouwgrond werd het nooit. Sinds de jaren zestig zijn veel van deze landbouwpercelen verkocht aan Staatsbosbeheer. Nu wordt die opgebrachte grond – een dik pakket keileem, afgedekt met een zanderige bouwvoor* - er weer afgeschraapt. Zo wordt het oude maaiveld weer blootgelegd.

Vóór het afgraven zijn de begraven bodems onderzocht. Het oude bodemprofiel blijkt goed geconserveerd en bijna intact. Ook blijken de bodems voldoende voedselarm te zijn. De verwachting is dat zich op deze twee percelen een mozaïek van heischraal grasland en blauwgrasland zal ontwikkelen.

De Ronde Weiden voor de afgraving

Afgepeld landschap

De eerste twee percelen in het midden van het gebied (De Ronde Weiden) zijn inmiddels ontgraven. Met het weghalen van de opgebrachte laag pel je als het ware het oude landschap van rond 1900 weer vrij, met zijn houtwallen, greppels en sloten. Je ziet hoe de Ronde Weiden weer als een laagte in het landschap liggen. Na deze twee percelen worden in de komende maanden nog drie opgehoogde percelen afgegraven. Ook wordt een aantal percelen geplagd om de eentonige grasmat te resetten, zodat andere soorten zoals struikheide en blauwe knoop zich kunnen uitbreiden.

Overzicht van de Ronde Weiden tijdens het afgraven, gezien vanuit de oostzijde

Graafwerkzaamheden op de Ronde Weiden. Links is de bouwvoor er al afgehaald en is de laag opgebrachte keileem te zien, het midden is afgegraven tot het oude maaiveld

Pakket maatregelen

De afgraving is onderdeel van een pakket aan maatregelen uit het Natura 2000-beheerplan (6,7 MB) om de waterhuishouding en natuur in het gebied te herstellen, die de provincie Gelderland in samenwerking met Staatsbosbeheer, Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Winterswijk uitvoert. Behalve het afgraven wordt de hydrologie geoptimaliseerd door diepe sloten te dempen of te verondiepen. De Weust, het kerngebied van het Natura 2000-gebied, bestaat uit goed ontwikkeld heischraal- en blauwgrasland. Dat is maar een klein postzegeltje, en daardoor kwetsbaar. Door ook in de omgeving blauwgrasland en heischraal grasland te laten ontwikkelen wordt het systeem robuuster en krijgen de doelsoorten de kans om een groter gebied te koloniseren. De verwachting is dat zich op de Ronde Weiden een mozaïek van heischraal grasland en blauwgrasland zal ontwikkelen. In het voorjaar zal moeten blijken of er in de venige toplaag nog zaden zijn geconserveerd die komend voorjaar gaan ontkiemen.  

Het oude maaiveld van de Ronde Weiden na een regenbui. Nu is het afwachten of er zaden in de bodem zijn geconserveerd die weer gaan ontkiemen

Victor Westhoff

In 1933 leidde de jonge Victor Westhoff (hij was 16 jaar) zijn eerste kamp van de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie) bij Kotten, in de gemeente Winterswijk. In 1938 verscheen, na verscheidende Kottenkampen, een streekbeschrijving van Kotten zoals de NJN het zag, geschreven door Westhoff en Huib de Miranda. Met daarin ook een beschrijving opgenomen van de bijzondere planten van Willinks Weust en het aangrenzende Heksenbos. De NJN-ers vielen van de éne in de andere verbazing: duizendguldenkruid, vetblad, karwijselie, heelkruid, driedistel, klokjesgentiaan, vleugeltjes, geelhartjes. We hopen we bijna honderd jaar later weer wat van die bijzondere soorten terug zullen krijgen!

De Weust, met onder andere karwijselie. Hopelijk staan de Ronde Weiden er over enige tijd ook zo bij

 *Bouwvoor: bovenste, veel bewerkte laag van de grond

Tekst: provincie Gelderland
Foto's: Richard Bruins (leadfoto: Blauwe knoop op de Weust); Erwin Zieverink, provincie Gelderland; Joris Ernst