Konikpaarden langs de Grensmaas VOOR EENMALIG GEBRUIK

RivierPark Maasvallei visitekaartje voor nieuwe natuur

ARK Rewilding Nederland
3-JAN-2021 - De Maas tussen Maastricht en Maaseik is veranderd in een vrij natuurgebied waar de rivier doorheen meandert. Het recente rapport ‘Maas in Beeld’ noemt de 600 hectare nieuwe natuur een van de meest bijzondere natuurgebieden in Europa. "Veel natuurbeschermers geloofden dertig jaar geleden nog niet in het Grensmaasproject. Maar ARK ging er aan de slag met voorbeeldgebieden, en moet je nou kijken."

Het Grensmaasproject is een succesverhaal. Dat beeld komt naar voren uit het rapport ‘Maas in Beeld: De ecologische resultaten van 30 jaar natuurontwikkeling langs de Grensmaas, de levensader van het RivierPark Maasvallei’. Tussen Maastricht en Maaseik is de oppervlakte aaneengesloten natuurgebied in tien jaar tijd verdubbeld. Er zijn drie keer zoveel bijzondere planten en bloemen als voorheen. Hettie Meertens, die namens ARK Natuurontwikkeling nauw betrokken was bij alle ontwikkelingen, blikt terug: "Ik zag hier al kraanvogels overnachten. Ik vond zwijnensporen. Bloemen als wilde marjolein, echte sleutelbloem, rapunzelklokje en weideklokje kun je hier nu vinden. Het is bijna onvoorstelbaar wat hier in 30 jaar is gebeurd."

Cover rapport Maas in Beeld (pdf; 7,9 MB)

Aftrap in Koningssteen

ARK was vanaf het eerste begin betrokken bij het Grensmaas-plan. "Eind jaren tachtig zagen medewerkers van de provincie Limburg en Bureau Stroming een Limburgse variant van Plan Ooievaar voor zich voor de Grensmaas. Grindwinning en natuurontwikkeling moesten daarbij samengaan. ARK ging aan de slag met het opzetten van voorbeeldgebieden en startte in 1989 in het gebied Koningssteen. Natuurlijke begrazing met paard en rund was in die tijd nog nieuw. Veel natuurbeschermers geloofden er niet in. En samenwerken met grindwinners riep vragen op. Maar ARK deed het toch en Koningssteen liet al snel zien dat de nieuwe natuur zich spectaculair ontwikkelde. Iedereen zag hoe open graslanden veranderden in structuurrijke weides met weelderige struwelen van meidoorn en hondsroos. Nachtegalen? Tientallen!"

Hoogwaterveiligheid en natuur

Toen in 1993 en 1995 tijdens de hoogwaters de Grensmaasdorpen overstroomden, werd het concept ook interessant voor Rijkswaterstaat: rivierverruiming door ondiepe grindwinning. Toen ging het ineens snel met de uitwerking en doorberekening van alle plannen. "ARK bleef nieuwe voorbeeldprojecten opzetten, ook aan de Vlaamse zijde. Zo konden we de bevolking, de collega-natuurorganisaties en de overheden in het veld  overtuigen van de bijzondere kansen en de kracht van de natuur. Partners als Natuurmonumenten en Limburgs Landschap vzw (B) sloten snel aan. Later volgden ook Natuurpunt (B) en Staatbosbeheer." De mooiste voorbeeldgebieden uit die begintijd waren naast Koningssteen Hochter Bampd en Kerkeweerd in Vlaanderen en proefproject Meers in Nederland.

Het Grensmaasgebied

Visitekaartje voor nieuwe natuur

De voorbeeldgebieden langs de Grensmaas waren uitgelezen plekken voor excursies en veldlessen. ARK zette de Grensmaas in als etalage als voorbeeld voor natuurontwikkeling. Duizenden scholieren en hun ouders, omwonenden, bestuurders en natuurliefhebbers zijn de afgelopen jaren met ARK het veld ingetrokken. Meertens: "De Grensmaas is natuurlijk een visitekaartje voor natuurontwikkeling. Het nieuwe rapport laat heel duidelijk zien hoe de soortenrijkdom is toegenomen. Maar al die velden met bloemen en de wilde rivierbedding zijn ook gewoon prachtig om langs te wandelen. Zeker in combinatie met de natuurlijke kuddes die hier rondzwerven. Mensen die de Grensmaas bezoeken zijn vaak verrast en razend enthousiast. Dat geeft draagvlak bij publiek, en ook indirect bij overheden. Dat dit in ons land mogelijk was, dat natuur zich zo snel en krachtig kon herstellen, dat opende weer deuren voor natuurontwikkeling in andere gebieden."

Op weg naar 1000 hectare nieuwe natuur

De nachtegaal was een van de vele soorten die profiteerden van de nieuwe natuur

Sinds 2008 is het Consortium Grensmaas, bestaande uit aannemers, baggerbedrijven en Natuurmonumenten, bezig de rivier op grote schaal uit haar  keurslijf te bevrijden aan Nederlandse zijde. Aan de overzijde voeren de Vlaamse partners een vergelijkbaar project uit. De rivier krijgt veel meer ruimte, zodat de kans op overstromingen kleiner wordt. De kosten van 700 miljoen voor de rivierbeveiliging in Nederland moeten worden terugverdiend door de verkoop van grind en zand. Door het Grensmaasproject heeft de rivier weer contact gekregen met haar oevers en kan ze min of meer vrij meanderen, behalve als de rivier het te bont maakt. Er is tot nu toe 600 hectare nieuwe natuur ontwikkeld. Meertens: "Sinds 2008 ging het echt hard in de Grensmaas. Ineens werden er veel meters gemaakt en de rivierdynamiek kreeg snel veel meer ruimte. Er verschenen naast grote grazers als paarden en runderen ook reeën, wilde zwijnen en bevers in het gebied. Dat gegraas, gewroet en geknaag leidde tot veel meer diversiteit in structuur en tot fijnmazigere patronen in het landschap. De biodiversiteit nam toe en er is echt een prachtig en divers natuurgebied ontstaan."

Cum laude natuur

De cijfers in het rapport Maas in Beeld illustreren de toename van de soortenrijkdom. Das, everzwijn, rugstreeppad, grauwe klauwier en bever hebben zich weer in het gebied gevestigd. Het aantal vlinders en libellen is verdubbeld en het aantal vissoorten verviervoudigd. Meertens: "De natuur heeft echt een enorme sprong vooruit gemaakt: van een statische rivier naar een dynamische rivier. De Maas is hier een ruige grindrivier geworden. Hoe de natuur het heft in handen heeft genomen in de Grensmaas, zie je ook aan de natuurlijke kuddes die migreren. Ze zwemmen gewoon de Maas over, van Nederland naar België en vice versa. De kracht van het water is ook heel mooi te zien. De Maas breekt door grindbanken heen en legt nieuwe neer. En die enorme bloemenpracht die spontaan is ontstaan; je waant je soms echt in het buitenland. Ook omdat je vrij door het gebied kan dwalen. En wie weet wat er de komende jaren hier nog opduikt. De deur voor de otter, de zwarte ooievaar, de wilde kat en de visarend staat wijd open."

De Maas kan vrij zijn weg zoeken in het Grensmaasgebied

Natuurontwikkeling werkt!

Het ‘Maas in Beeld’-rapport zet het succes zwart op wit. Het toont harde cijfers die laten zien hoe succesvol natuurontwikkeling in Nederland kan zijn. Meertens: "Iedereen weet dat we meer natuur nodig hebben in Nederland om klimaatverandering, de biodiversiteitscrisis en stikstofproblematiek het hoofd te bieden. En niet te vergeten om ons dichtbevolkte land leefbaar te houden. Als je ziet hoeveel mensen tijdens de coronaperiode de natuur introkken, dan zegt dat alles." Toch is daarmee niet alles gezegd over de Grensmaasnatuur. Meertens: "De rivier zelf, het leefgebied van de vissen en de kleinere waterdieren verdient het predicaat cum laude nog zeker niet. Door het onnatuurlijke stuwbeheer in de Waalse zijrivieren en de waterkrachtcentrale bij Luik, door de zomerse droogte en de watermassa die naar de kanalen gaat (Julianakanaal, Albertkanaal en Zuid-Willemsvaart), is de kwantiteit en de kwaliteit van het rivierwater (weinig stroming, zuurstofarmoede, hoge concentratie lozingen) in de zomer ondermaats. Daar liggen volgens het rapport nog serieuze uitdagingen. Maar toch laat het onderzoek van Maas in Beeld vooral zien dat waar natuurlijke processen veel speelruimte krijgen, de nieuwe natuur sterk bijdraagt aan tal van maatschappelijke doelen. En mensen krijgen er prachtige, uitgestrekte natuurgebieden voor terug!"

Hier kun je het rapport Maas in Beeld lezen. (pdf; 7,9 MB)

Op 21 mei organiseert projectbureau RivierPark Maasvallei het webinar Maas in Beeld. De onderzoekers van het rapport komen aan het woord, maar ook andere sprekers laten hun licht schijnen op het gebied, de uitdagingen en de kansen. Het webinar is voor iedereen gratis online bij te wonen. Kijk voor meer informatie of inschrijven hier: Maas in Beeld Webinar

Tekst: ARK Natuurontwikkeling
Foto's: Avisum; Twan Teunissen, ARK; Piet Munsterman, Saxifraga