Zonnebaarzen

Systeemgericht exotenbeheer

OBN Natuurkennis
23-FEB-2021 - Een van de grootste knelpunten in het beheer van invasieve exoten is dat bestrijdingsmaatregelen van populaties exoten vaak maar een beperkte tijd effectief zijn. Dat komt doordat vrijwel alle invasieve exoten eigenschappen hebben waarmee ze zich snel kunnen herstellen van een sterke afname. Voor soorten die moeilijk te bestrijden zijn, is een andere strategie nodig.

Door verstoring of aantasting treden veranderingen op in ecosystemen en ontstaan soms nieuwe mogelijkheden waar exoten van kunnen profiteren en waardoor ze zich kunnen vestigen. Door die nieuwe niches en middelen weg te nemen kunnen de exoten soms weer worden bestreden. Dit wordt bedoeld met de term ‘systeemgericht exotenbeheer’. Hiervoor is een analyse nodig om erachter te komen welke verandering heeft plaatsgevonden die heeft geleid tot een gunstig vestigingsklimaat voor de exoten. Voor watercrassula, Amerikaanse vogelkers en zonnebaars heeft deze analyse reeds geleid tot praktisch toepasbare maatregelen waarmee de soorten zijn te beheren.

Inzet snoeken bij zonnebaarsbeheer

De uitheemse zonnebaars (Lepomis gibbosus) komt van oorsprong uit Noord-Amerika en is in Europa invasief. Uitheemse zonnebaarzen worden steeds vaker aangetroffen in de Nederlandse natuur. Vooral in stilstaande zoete wateren, zoals poelen en vennen, kunnen zij zeer talrijk worden en prederen op inheemse ongewervelden en amfibieën. Bestrijden van deze vissoort is moeilijk en vaak herstelt de populatie zich binnen enkele jaren.

OBN-onderzoek uit 2012 was aanleiding om zonnebaarsbestrijding te laten volgen door de introductie van snoeken. De predatie door snoek had als doel om herstel van de zonnebaarspopulatie tegen te gaan en deze op een laag peil te stabiliseren.

In 2013 is deze set van maatregelen toegepast in vijf vennen in het Mastbos in Noord-Brabant. Van 2012 tot 2020 vond vrijwel jaarlijks monitoring van de visstand plaats met fuiken. Aanwezigheid en abundantie van ongewervelden en amfibieën werden in 2012 en 2020 door Stichting Bargerveen en Staatsbosbeheer bepaald met respectievelijk schepnetbemonsteringen en fuiken. Doel van de monitoring was om te bepalen of de maatregelen succesvol waren in het duurzaam reduceren van de zonnebaarspopulatie en om vast te stellen of herstel van inheemse macrofauna en amfibieënsoorten is opgetreden.

De snoeken bleken goed in staat om de zonnebaarspopulaties op een laag niveau te stabiliseren. Dit leidde tot een gedeeltelijk herstel van populaties van ongewervelden. Drie achtereenvolgende jaren van droogte waren zeer waarschijnlijk de oorzaak van het uitblijven van volledig herstel. Verbetering van de amfibieënstand trad niet op. Op dit moment is niet duidelijk of amfibieën zich niet van de zonnebaarspredatie herstellen door de aanhoudende droogte of doordat zij gepredeerd worden door snoeken.

Drie generaties snoeken, gevangen in de Lelievijver in 2015. De meest rechtse is één van de uitgezette snoeken

Het uitzetten van snoeken met als doel om zonnebaars te bestrijden is dus zinvol, maar dient weloverwogen te gebeuren aangezien de risico’s voor aanwezige amfibieënpopulaties nog steeds onduidelijk zijn. Advies is om deze maatregel uitsluitend toe te passen wanneer andere methoden van bestrijding niet toepasbaar zijn vanwege de complexiteit van het gebied (veel, grote of structuurrijke wateren) of snelle hervestiging uit andere wateren. Indien er zwaar bedreigde amfibieënsoorten aanwezig zijn, dan heeft het de voorkeur om andere maatregelen te gebruiken, zoals het regelmatig intensief wegvangen van zonnebaars.

Gemiddelde dichtheid zonnebaars

Invasieve exoten

De zonnebaars is één van de ongeveer 1400 soorten exoten in Nederland. Een exoot is een uitheems organisme (plant, dier of micro-organisme) dat Nederland niet op eigen kracht kan bereiken, maar door menselijk handelen terecht is gekomen in de Nederlandse natuur. Wanneer deze soort zich vestigt en explosief toeneemt, wordt gesproken over een invasieve exoot. Invasieve soorten worden gezien als een belangrijke oorzaak van verlies van globale biodiversiteit. Aanpak van exoten gebeurt op verschillende manieren. Er wordt binnen en buiten het Kennisnetwerk OBN veel onderzoek gedaan naar bestrijding van invasieve exoten, zoals de zonnebaars en de watercrassula. De inzichten uit deze onderzoeken en doorverwijzingen naar diverse publicaties en achtergrondinformatie zijn nu te vinden op de Themapagina Invasieve exoten op Natuurkennis.nl.

Meer informatie

Tekst: Neeltje Huizenga, Kennisnetwerk OBN
Foto's: Paul van Hoof (leadfoto: zonnebaarzen); Bart Weel