Avontuurlijke vogels vergroten weerbaarheid van de populatie bij klimaatverandering

NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee
25-NOV-2022 - De Waddenzee verandert door menselijke invloeden zoals gaswinning, toerisme en door zeespiegelstijging. Onderzoeker Selin Ersoy, ecoloog bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) bestudeerde hoe 'persoonlijkheden' van kanoeten van invloed zijn op de manier waarop ze naar voedsel zoeken. Zogenaamde snelle verkenners nemen meer risico's en eten ook ander voedsel.

"Karakterverschillen tussen kanoeten lijken een belangrijk ingrediënt voor de veerkracht van de hele groep," aldus Selin Ersoy. "Dit zou de totale populatie kanoeten een stuk weerbaarder kunnen maken tegen veranderingen in hun omgeving. Kanoeten zouden het voedselverzamelgedrag kunnen kopiëren van avontuurlijke soortgenoten die slagen op nieuwe plaatsen." Ersoy toont, voor het eerst, aan dat gedrag dat in experimentele situaties werd waargenomen, overeenkomt met werkelijke gedragsstrategieën in het wild, op de slikken van de Waddenzee. Deze week promoveerde Ersoy op haar onderzoek naar kanoeten aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Selin Ersoy laat een kanoet vrij die voorzien is van een klein, tijdelijk zendertje

Dieren hebben ook persoonlijkheden

Kanoeten van alle leeftijden en geslachten vertonen gedragskenmerken. Deze blijven meestal onveranderd in de tijd, maar verschillen per individu. Sommige individuen zijn avontuurlijker en vertonen meer verkennend gedrag in een nieuwe omgeving dan andere. Andere individuen nemen minder risico's en durven zich nauwelijks in een nieuwe omgeving te bewegen. Deze 'persoonlijkheden' hebben ecologische en evolutionaire gevolgen, maar in welke mate is grotendeels onbekend. Weinig studies hebben dit in het veld onderzocht.

Selin Ersoy heeft tijdens haar promotieonderzoek een nieuwe manier ontwikkeld om de variatie in persoonlijkheid tussen individuele kanoeten in kaart te brengen. Ze wilde weten of het gedrag in experimentele situaties geëxtrapoleerd kon worden naar een grotere en complexere natuurlijke setting, en hoe individuele verschillen zich ontwikkelen. "Met onze nieuwe methode, waarmee we de persoonlijkheid van dieren in het wild konden bestuderen, ontdekten we dat kanoeten hun persoonlijkheid waarschijnlijk ontwikkelen door de ervaring die ze opdoen bij het opgroeien", zegt Ersoy. "Na het opgroeien blijven volwassenen vasthouden aan exploratief gedrag. Het lijken wel karaktertypes bij mensen."

Verkenners eten voedsel van hogere kwaliteit

Ersoy en haar collega's konden zelfs een reeks andere gedragingen in het wild voorspellen. Zo voorspelt variatie in verkennend persoonlijkheidstype (dat wil zeggen langzame tegenover snelle verkenner) foerageertactieken en dieetkeuze in het wild. Snelle verkenners foerageren meer visueel en eten zachte prooien zoals garnalen of wormen, terwijl langzame verkenners vooral foerageren op gevoel en zich voeden met prooien met een harde schaal, zoals kokkels. Dit is een nieuwe verklaring voor variatie in de foerageer-specialisatie tussen individuen in dezelfde populatie.

Langzame verkenners foerageren vooral op gevoel en voeden zich met prooien met een harde schaal, zoals kokkelsSnelle verkenners foerageren meer visueel en eten zachte prooien zoals garnalen of wormen

Verkenningsgedrag houdt ook verband met variatie in beweging over het landschap en in de tijd. Ersoy: "We waren verbaasd om te zien dat langzame en snelle verkenners 's nachts duidelijk verschillende bewegingspatronen hebben, terwijl ze zich overdag min of meer op dezelfde manier voortbewegen. Deze verschillende individuen hebben zelfs verschillende aankomsttijden van migratie. Snelle verkenners komen later aan in de Waddenzee dan de langzamere verkenners." Ersoy en haar collega's willen in de toekomst verder bestuderen waar ze in de tussentijd verblijven. Misschien nemen deze kanoeten meer tijd om voor hun jongen te zorgen in het Noordpoolgebied.

De hele groep profiteert ervan

"We vonden opvallende verschillen in voedings- en bewegingspatronen tussen langzaam en snel verkennende kanoeten. Dit suggereert dat snelle verkenners mogelijk foerageerinformatie en nieuwe foerageerkansen bieden voor hele populaties", zegt Ersoy. "Zulke nieuwe mogelijkheden zijn belangrijk omdat kanoeten te maken hebben met druk van de menselijke invloed op hun overwinteringshabitat aan de kust, die rechtstreeks samenhangt met de beschikbaarheid van voedsel. Snelle verkenners kunnen de hele populatie helpen om de milieuveranderingen het hoofd te bieden."

Kloof gedicht tussen gecontroleerde experimenten en echte Waddenzee

Het doel van het bepalen van gedrag in experimentele opstellingen is het begrijpen van de mechanismen achter het gedrag in het wild. De studie van Selin Ersoy vult een kritieke kloof tussen experimenteel onderzoek aan wilde dieren in gecontroleerde omgevingen en waargenomen gedrag in het wild.

"Het is een eerste stap. We zouden meer vergelijkbaar persoonlijkheidsonderzoek moeten doen bij andere dieren en in andere natuurlijke leefgebieden", zegt Ersoy. "We willen weten of persoonlijkheden hetzelfde werken in andere soorten en situaties."

Bewegingen van kanoeten volgen met kleine zendertjes

Onderzoekers zoals Selin Ersoy volgen vogels met behulp van ultrakleine radiozendertjes die in de zomermaanden op de rug geplaatst worden. Vogels hebben daar geen last van. Die zendertjes sturen unieke signalen uit. Deze worden door antennes opgevangen die verspreid staan door de Waddenzee.

Omgekeerde GPS

WATLAS is een nieuw systeem dat gebruik maakt van zogeheten ‘reverse-GPS’. De minuscule zendertjes die tijdelijk aan vogels worden bevestigd zenden zélf een signaaltje uit. Dat signaal wordt opgevangen door vaste ontvangststations in en rond de Waddenzee. Door de minieme verschillen in de tijd van aankomst van het signaal tussen verschillende ontvangers, wordt de positie van het dier-met-zender tot op een paar meter nauwkeurig berekend, van seconde tot seconde.

Sceenshot van het WATLAS-systeem

Dankzij WATLAS kunnen onderzoekers een trekvogel zoals de kanoet heel precies met eb en vloed heen en weer zien bewegen, op zoek naar voedsel. Omdat veel vogels tegelijk met de relatief goedkope zendertjes kunnen worden uitgerust, zien onderzoekers nu ook de interacties tussen verschillende dieren vanuit hun bureaustoel gebeuren.

Tekst: NIOZ
Foto's: Selin Ersoy; WATLAS; NIOZ