Penwortelfranjehoed heeft langste wortel van de Franjehoeden

De juiste wijze

Penwortelfranjehoed (Psathyrella longicauda) is overal in ons land behoorlijk zeldzaam en werd slechts één keer eerder in Noord-Holland waargenomen. Alleen in het zuidwesten van ons land komt deze soort meer voor. Bijna niemand van de aanwezigen had ooit van deze soort gehoord. Volgens de boeken kan het ondergrondse deel van de wortel 7 tot 9 centimeter lang zijn. De 'penwortels' van onze exemplaren braken af toen we ze uit de humus probeerden te verwijderen. We wilden de twee exemplaren heel graag uit de grond halen, want we hadden geen idee om welke Franjehoed het zou kunnen gaan. We gaan ervanuit dat het afbreken niet is gekomen door onbehouwen gedrag. Je bent er absoluut niet op bedacht dat een franjehoed uitgerust is met zo’n lange penwortel.

Determineren

In Nederland komen er circa 110 soorten Franjehoeden voor en 28 forma's (variëteiten). De meeste soorten zijn klein, dunvlezig, fragiel en onopvallend vanwege hun ingetogen kleuren. Donkere tot roodbruine, bruine, grijze en bleke kleuren met overgangen voeren de boventoon. De plaatjes zijn eerst lichtcreme tot grijs, maar worden later onder invloed van de sporenontwikkeling purper- tot roodbruin tot bijna zwart, maar nooit gevlekt. De sporenprint is grijs-, purper- of rood-bruin tot bijna zwart. De steel is glad of bedekt met vezeltjes en bezitten zelden een ringetje. De franje, vaak alleen op de hoedrand aanwezig, is bij veel soorten alleen in het eerste prille stadium te zien. Toch ontleent deze groep wel zijn naam aan deze franje.

Grote kans dat onze Penwortelfranjehoeden de 7 tot 9 centimeter in gave toestand wel hadden bereikt. Bij onverhoopt afbreken kan het nodig zijn de soort microscopisch te determineren. De Penwortelfranjehoed heeft grote donker roodbruine sporen van 11 tot 14,5 micrometer groot en met flesvormige cellen van 30 tot 80 micrometer op lamelvlak en lamelsnede. Het komt helaas te vaak voor dat paddenstoelen niet conform de normen uit de grond worden gehaald. Vooral bij beginners gaat het vaak mis! Er zitten op de stelen van massa’s paddenstoelen kenmerkende cellen of schubjes die voor een juiste determinatie een belangrijke rol spelen. Het bij de steel vasthouden van een paddenstoel is eigenlijk al verkeerd. Bij de steel pakken en dan uit de grond trekken is helemaal fout als de identiteit van de paddenstoel nog moet worden bepaald. De penwortel, kortwortel, knolletjes en andere kenmerkende details van de steel en basis van de steel moeten daarom in tact te blijven.

Er zijn meerdere soorten Franjehoeden die in de grond verankerd zitten. De Kortwortelfranjehoed (Psathyrella microrrhiza) bezit een pseudorrhiza tot 30 millimeter, waarmee deze soort in de grond verankerd zit. Zo zijn er wel meer Franjehoeden. Vooral de soorten rondom de algemene Sierlijke franjehoed (Psathyrella corrugis) kunnen een pseudorrhiza bezitten. Bij veel soorten als Breeksteeltjes, Amanita’s en Vaalhoeden geldt dat eveneens. Raadpleeg de sleutels als je wilt weten hoe belangrijk een gave steel is voor de determinaties.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Kaart: NDFF