Nationale Databank Flora en Fauna gaat open

Geen land ter wereld weet zoveel van de natuur als Nederland – en dat is voor een belangrijk deel te danken aan de tientallen organisaties en meer dan honderdduizend vrijwillige waarnemers die sinds 2010 hun data delen via de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Op dit moment is de NDFF is in transitie en gebeuren er veel dingen tegelijkertijd. De techniek wordt verbeterd, de eigendommen gaan van een particuliere stichting over naar een wettelijke regeling, er wordt meer geïnvesteerd in waarnemers en de data worden publiekelijk toegankelijk. Om dat te markeren tekenen BIJ12, de uitvoegingsorganisatie van de twaalf provincies en de soortenorganisaties op 11 februari een nieuwe samenwerkingsovereenkomst en lanceren zij de Flora en Fauna Verkenner.

Toegang via de Flora en Fauna Verkenner

De Flora en Fauna Verkenner is een mooie tool waarin iedereen kan zien welke planten, dieren of paddenstoelen allemaal zijn waargenomen. Dat kan in heel Nederland: in je eigen buurt of op de plek waar je net een vakantie hebt geboekt. Op die manier kan je meer te weten komen, over plekken waar je graag komt of waar je een mooie wandeling gepland hebt. Maar je kunt niet alles zien. Open data zitten vol paradoxen. De orchideeën waar terreinbeheerders vanuit het beschermingsbelang rekening mee moeten houden, moet je vaak ook afschermen omdat ze anders worden uitgestoken door verzamelaars. Dit soort gevoeligheden hangt af van plaats en moment en liggen bij elke soortgroep net even anders. Vandaar dat niet alles in de verkenner wordt getoond en data nog niet zomaar te exporteren zijn. Want dat data ook op een verkeerde manier gebruikt kunnen worden, zien we helaas steeds vaker.

Sociaal contract

Veel soortenorganisaties sluiten met hun waarnemers een sociaal contract. In de context van biodiversiteitsdata zit het als volgt: mensen zetten zich vrijwillig in en investeren – gratis – miljoenen uren aan veldonderzoek. Dat doen ze vanuit hun eigen passie en vanuit het vertrouwen in de organisaties aan wie ze de data sturen. Zij zullen er goed en verantwoordelijk mee om zullen gaan. De waarnemers hebben serieuze massa: meer dan honderdduizend mensen in Nederland tellen planten en dieren. Dat gaat via onder andere ObsIdentify en VERA, via projecten zoals Tuintelling.nl of via een van de meetprogramma’s van het Netwerk Ecologische Monitoring. Als je de inspanningen van de waarnemers kwantificeert via een vrijwilligersvergoeding van bijvoorbeeld 10 euro per uur, halen ze al gauw grofweg vijftig miljoen aan data per jaar op.

Belangrijker nog is de maatschappelijke waarde van hun inspanningen. De waarnemers zijn de ogen en de oren van de natuur. Dankzij een goede samenwerking tussen soortenorganisaties, overheden en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) kunnen we in Nederland kwalitatief hoogwaardige kennis over de natuur ontwikkelen. Bovendien levert de samenwerking niet alleen data, maar ook betrokkenheid op. Op plekken waar veel mensen veel dingen tellen, is het makkelijker om overeenstemming te bereiken over wat de goede dingen zijn om de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Gedeelde waarheidsvinding draagt bij aan sociale samenhang. Er zijn prachtige voorbeelden van. Daarom is het van belang om niet alleen te kijken naar wettelijke kaders over persoonsinformatie en soortbescherming, maar ook naar wat de waarnemers willen.

Wat willen waarnemers?

Vijf jaar geleden heeft SoortenNL, in samenwerking met de Radboud Universiteit, waarnemers breed bevraagd over wat zij eigenlijk vinden van open data. Een van de dingen die daaruit kwam, was dat waarnemers – gemiddeld genomen – vinden dat de resultaten van hun waarnemingen een publiek goed zijn en dus ook publiekelijk toegankelijk gemaakt moeten worden. Tegelijk vinden ze ook dat die data gebruikt moeten worden voor de goede zaak, betere wetenschappelijke inzichten en betere bescherming van de natuur. Het is een positieve gemeenschap – mensen willen leren, mensen willen bijdragen. Voor de organisaties betekent dit dat ze data delen in de samenleving, maar ook nadrukkelijk zorgdragen voor goed gebruik van die data – en optreden tegen onjuist gebruik, bijvoorbeeld door het leveren van tekst en uitleg.

Duiden en interpreteren van data

Zorg dragen voor goed gebruik van data betekent dat je uitgebreid en zorgvuldig communiceert, niet alleen over de data zelf, maar juist ook over context en duiding. Communicatiewetenschappers hebben aangetoond dat prebunken effectiever is dan debunken. Je kunt goed met open data werken, mits er ook actief en vooraf informatie gegeven wordt over de context en de duiding. Interessant is ook de inoculatietheorie die laat zien hoe je mensen kunt vaccineren tegen misinformatie door ze in gecontroleerde omstandigheden een klein beetje misinformatie te voeren, voorzien van uitleg over waar de drogredenen en denkfouten zitten. Zo kun je mensen immuun maken tegen onzin. Of wetenschapswijs, als je het positief wil formuleren.

En omdat dat ingewikkeld is, gaat openbaarmaking stapsgewijs. Vanaf 11 februari kan iedereen via de Flora en Fauna Verkenner toegang krijgen tot de data in de NDFF. Dus bij deze ook een oproep: zie je dingen die – om wat voor reden dan ook – niet getoond moeten worden of zie je voorbeelden van misinformatie gebaseerd op NDFF-data? Meld het ons via ons Servicteam.

Tekst: Sander Turnhout, SoortenNL
Beeld: Nationale Databank Flora en Fauna; Susan Kaak; Kars Veling; Netwerk Ecologische Monitoring; Iwan Hoving