Drie nieuwe Zeesla- en Darmwier-soorten in Nederland

Zeesla en darmwieren zijn groene zeewieren met bladvormige of buisvormige structuren. Alle vormen behoren tot het geslacht Ulva. Het zijn wereldwijd veelvoorkomende wieren en ook langs de Nederlandse kust zie je ze vaak. Toch is het met het blote oog bijna onmogelijk om soorten goed van elkaar te onderscheiden: ze lijken sterk op elkaar en vertonen bovendien veel variatie binnen één soort. Met DNA-onderzoek lukt het wél.

Uit recent onderzoek van de Universiteit Gent, Naturalis Biodiversity Center en Stichting ANEMOON blijkt dat in Nederland 16 Ulva-soorten voorkomen. Drie daarvan zijn nieuw voor ons land: dit zijn Californische zeesla (Ulva californica), Fijn darmwier (Ulva capillata) en Chinees darmwier (Ulva shanxiensis). Dat laatste is extra bijzonder: het gaat om een zoetwatersoort die tot nu toe alleen uit China bekend was. Daarnaast zijn er twee soorten gevonden die mogelijk zelfs nieuw zijn voor de wetenschap en waarnaar aanvullend onderzoek wordt gedaan.

Darmwier in zoet water

Een bijzonder kenmerk van Ulva-soorten is dat ze zowel in zee als in zoet water kunnen leven – iets wat maar weinig organismen lukt. Het verschil in zoutgehalte vraagt namelijk om heel andere biologische aanpassingen. Sommige soorten zijn echte alleskunners: zo groeit Ulva intestinalis zowel in zee als in bijna volledig zoet water. Ook de vorm van deze wieren kan veranderen afhankelijk van hun omgeving. Plat darmwier (Ulva compressa) heeft in zout water bijvoorbeeld de vorm van vertakte buisjes, maar in brak water verandert het in brede bladen.

Helemaal verrassend was de vondst van Ulva shanxiensis, het zogeheten Chinees darmwier. Tot voor kort was deze soort alleen bekend uit Chinese rivieren. Toch werd het onlangs voor het eerst in Nederland ontdekt, toevallig tijdens een zwemtocht in het Weerwater bij Almere. Later dook de soort ook op in het IJsselmeer en de Lek, en inmiddels zelfs in Frankrijk en Polen.

Is dit een nieuwkomer uit Azië? Onderzoekers denken van niet. Waarschijnlijk is de soort altijd over het hoofd gezien. Er is namelijk nauwelijks onderzoek gedaan naar zoetwater-Ulva, waardoor U. shanxiensis simpelweg nooit eerder is herkend.

Ulva biodiversiteit vroeger en nu

Volgens oudere literatuur telde Nederland 17 Ulva-soorten, maar dat aantal was volledig gebaseerd op wat onderzoekers met het blote oog konden zien. Toen onderzoekers de soorten met DNA-technieken opnieuw onderzochten, bleek een groot deel niet te kloppen: zeven van die 17 soorten konden helemaal niet worden bevestigd.

Om te achterhalen of dit kwam doordat soorten misschien verdwenen zijn uit Nederland, of omdat ze vroeger foutief waren herkend, dook het onderzoeksteam in de historische herbariumcollectie van Naturalis. Ze analyseerden 45 oude exemplaren die tussen 1845 en 2001 waren verzameld. Het resultaat: bijna 70% bleek verkeerd gedetermineerd. Zo werd de bekende ‘zeesla’ die in vrijwel elke veldgids staat jarenlang Ulva lactuca genoemd, maar de exemplaren verzameld onder die naam bleken eigenlijk Ulva fenestrata te zijn. Ook de exemplaren geïdentificeerd als Ulva rigida bleken bij nader inzien U. fenestrata.

Zelfs twee geanalyseerde type-exemplaren – de originele referentiestukken waarmee soorten ooit officieel zijn beschreven – hielden geen stand. DNA-onderzoek toonde aan dat Ulva intestinaloides en Ulva pseudolinza geen aparte soorten zijn, maar respectievelijk overeenkomen met Plat darmwier (Ulva compressa) en Echt darmwier (Ulva intestinalis).

Kortom: er zijn waarschijnlijk geen Ulva-soorten uit Nederland verdwenen. De verwarring zit hem vooral in de moeilijke herkenning. Eén ding is duidelijk: Ulva-soorten identificeren blijft uitdagend, zelfs voor de experts!

Tekst: Luna van der Loos, Naturalis Biodiversity Center, Stichting ANEMOON, Universiteit Gent
Beeld: Luna van der Loos (leadfoto: acht verschillende Ulva-soorten. Bovenste rij van links naar rechts: Ulva australis, Ulva compressa en Ulva fenestrata. Onderste rij: Ulva intestinalis, Ulva flexuosa, Ulva linza, Ulva pilifera en Ulva sp. 11); Naturalis Biodiversity Center

Met dank aan Berdien Daniels, Sofie D’hondt, Mart Karremans, Jessica Knoop, Frank Perk, Lotte Van De Weghe en Research Group Phycology (Universiteit Gent) voor de hulp met veldwerk en moleculair werk. Het wetenschappelijke artikel is inmiddels gepubliceerd.

Naschrift: Er verandert veel binnen deze in de natuur onmisbare groep. In ons kustgebied worden regelmatig nieuwe soorten ontdekt, andere verdwijnen. Wieren veranderen onder invloed van de omgeving van kleur, vorm of groeipatroon. Ook is er steeds meer maatschappelijke en wetenschappelijke interesse voor wieren (van voedselbron tot bioplastics). Luna houdt hier een lezing over op zaterdag op 1 november 2025 tijdens de ANEMOON-dag. Meld je aan en kom ook naar Hilversum! Er is een speciaal thema-lokaal waar je wieren kunt zien, voelen of zelfs proeven. Experts beantwoorden hier alle vragen over wieren.