Stikstof bedreigt Nederlandse stuifzanden

Uit een luchtfotoanalyse van alle Nederlandse stuifzanden blijkt dat jaarlijks zo’n 118 hectare stuifzandvegetatie spontaan verandert in bos. Deze verbossing verloopt twee keer zo snel in gebieden met hoge stikstofdepositie als in schonere gebieden. Daarmee dreigt de openheid van het landschap te verdwijnen.

Tegelijkertijd verliezen stuifzanden hun kenmerkende begroeiing. In gebieden met veel stikstofdepositie, zoals het westelijke deel van de Veluwe, neemt het invasieve mos Grijs kronkelsteeltje sterk toe. Hier bedekken verstikkende mostapijten van deze soort soms wel meer dan de helft van de pioniervegetatie, terwijl dat in schonere gebieden slechts een paar procent is. Dit gaat ten koste van de voor stuifzanden kenmerkende begroeiing met diverse soorten korstmossen. De soortendiversiteit aan korstmossen, een belangrijke indicator van de kwaliteit van het habitattype, daalde sinds 1999 met gemiddeld 40 procent. Dit blijkt uit tellingen uit het Netwerk Ecologisch Monitoring.

Deze veranderingen leiden niet alleen tot verlies van biodiversiteit, maar ook tot verminderde belevingswaarde en problemen voor soorten die afhankelijk zijn van open zand. Zonder beheermaatregelen, zoals het verwijderen van jonge bomen en het plaggen van de bodem, dreigen stuifzanden binnen enkele decennia te verdwijnen.

Stuifzanden zijn levend erfgoed, gevormd door natuur en cultuur. Om ze voor toekomstige generaties te behouden, is actie op zowel lokaal als landelijk niveau noodzakelijk. Natuurbeheerders boeken lokaal successen – zo wordt jaarlijks gemiddeld 169 hectare bos verwijderd om de openheid te herstellen – ruim voldoende om het huidige areaal stuifzanden te behouden en doelen voor uitbreiding te halen. Ook wordt gebruik gemaakt van plaggen om het zand weer te laten stuiven, maar de zeldzame korstmossen kwamen vaak pas meer dan 20 jaar na het uitvoeren van maatregelen terug, zoals op het Wekeromse Zand. In gebieden met hoge stikstofdepositie moeten beheerders bovendien veel meer tijd en geld steken in natuurherstel. Een structurele verlaging van de stikstofuitstoot is dus cruciaal.

Meer informatie

• Het artikel Nitrogen deposition increases spontaneous forest establishment and loss of lichen vegetation in inland dune areas across the Netherlands is verschenen in Applied Vegetation Science.

Tekst en beeld: Laurens Sparrius, BLWG