Eikenzandbij-weide doet na 25 jaar zijn naam weer eer aan

De eikenzandbij (Andrena ferox) is een van de meest zeldzame wilde bijensoorten van Nederland. Er is slechts een handvol vindplaatsen bekend en ook in de rest van Europa is de soort zeer zeldzaam. In de jaren 1970 is de grootste populatie ooit gevonden in een particulier weiland op de stuwwal bij Nijmegen. Vanwege de zeldzaamheid van de soort en het relatief grote aandeel van het leefgebied dat zich in Gelderland bevindt, heeft de provincie de eikenzandbij aangemerkt als prioritaire soort.

Sinds 2000 leek de eikenzandbij hier echter geheel verdwenen en zijn alleen nog uit Zuid-Limburg enkele vondsten bekend. Vanwege de status als prioritaire soort heeft Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) het langzaam dichtgroeiende particuliere terrein in de tussenliggende jaren met intensieve maatregelen hersteld.

Bijenparadijs op de stuwwal

In opdracht van VNC en de provincie Gelderland heeft EIS Kenniscentrum Insecten het terrein de afgelopen jaren onderzocht op bijen. De eikenzandbij werd jarenlang niet aangetroffen, maar wel bijna 120 andere soorten wilde bijen, op een terrein van slechts 1,2 hectare. Dit maakt het weitje tot een van de meest soortenrijke plekken voor wilde bijen van heel Nederland. Hieronder zitten andere grote zeldzaamheden als de gewone langhoornbij (Eucera longicornis) en haar nestparasiet de grote wespbij (Nomada sexfasciata) alsook 21 andere soorten die op de Nederlandse Rode Lijst staan.

Enkele weken geleden werden plotseling maar liefst 6 exemplaren van de eikenzandbij gevonden in het terrein, nota bene op slechts enkele tientallen meters afstand van de plek waar tot 25 jaar geleden de grote populatie huisde. Omdat het terrein de afgelopen jaren intensief is gemonitord en de soort niet eerder is aangetroffen, betreft het vrijwel zeker een hervestiging. Afgelopen week gingen de herontdekkers van de eikenzandbij met Vara’s Vroege Vogels op pad. Luister hier terug.

Bijzondere ecologie

De eikenzandbij is ook in ecologisch opzicht een bijzondere soort. Het is een van de weinige soorten wilde bijen die voor haar voedsel afhankelijk is van bloeiende loofbomen en die bovendien ‘communaal’ nestelt in een bestaande holte in de grond, zoals een molshoop of oud muizenhol. Binnen in deze holte graven meerdere vrouwtjes tot 50 centimeter diep hun eigen nestgangen. Deze zijgangen lopen in alle richtingen en eindigen in broedcellen. De paar nesten die bekend zijn uit Nederland liggen allemaal zuid-geëxponeerd in een glooiend, door bosranden beschut terrein met een warm microklimaat en een lössbodem. De stuwwal bij Nijmegen is net als het Limburgse heuvellandschap dan ook een perfect leefgebied.

Naar een netwerk van leefgebieden op de stuwwal

Om de kans te vergroten dat de eikenzandbij en andere bijzondere bijensoorten duurzame populaties in de regio behouden, wordt er door Stichting Bargerveen en EIS Kenniscentrum Insecten een herstelplan geschreven in opdracht van VNC en de Provincie Gelderland.

In het herstelplan staan concrete maatregelen om op meerdere plekken langs de stuwwal leefgebied te verbeteren of te herstellen, bijvoorbeeld door nestgelegenheid of bloemaanbod te verhogen of door verruigde bosranden terug te zetten en structuurrijker te maken. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de landschappelijke ligging, de bodem en het historisch gebruik van de verschillende percelen. Met de set aan maatregelen kan een netwerk van bloemrijke graslanden, akkers en bosranden worden hersteld op de stuwwal tussen Nijmegen en Berg en Dal, die als leefgebied kunnen dienen voor de eikenzandbij en veel andere soorten wilde bijen. Deze uitbreiding van leefgebied zal ook kansen bieden aan een andere dier- en plantensoorten die in de randen van loofbossen leven, zoals vliegend hert, hazelworm, wilde appel en wilde peer.

Tekst: Marijn Nijssen, Stichting Bargerveen; Leon Otten, Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) en John Smit, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s: Tjomme Fernhout; John Smit, EIS Kenniscentrum insecten; Willemijn van Hees; Marijn Nijssen, Stichting Bargerveen