Tuinvijvers belangrijk leefgebied voor de blauwe glazenmaker

Met kop en schouders op de plek van meest getelde libel tijdens de libellentuintelling staat de azuurwaterjuffer. Daarna volgen lantaarntje, vuurjuffer en watersnuffel. Veel juffertjes dus, in de tuinen van de tellers. Dat is ook niet zo gek, want juffertjes vliegen vaak in hoge aantallen bij elkaar. Echte libellen (zoals de veel waargenomen gewone oeverlibel, platbuik en viervlek) houden er vaak een territorium op na dat ze verdedigen tegen soortgenoten. Bij een kleine vijver is dus maar plek voor een beperkt aantal individuen van deze soorten.

Blauwe glazenmaker

Tijdens de tellingen werd de blauwe glazenmaker vaker waargenomen dan de grote keizerlibel. Dat is opvallend, want in de afgelopen jaren is de grote keizerlibel steeds algemener geworden ten koste van de blauwe glazenmaker.

In natuurgebieden is de grote keizerlibel tegenwoordig altijd bij elk water aanwezig. Je ziet de mannetjes dan patrouilleren boven hun territorium en soms heb je ook het geluk een eileggend vrouwtje aan te treffen. Blauwe glazenmakers daarentegen kom je in natuurgebieden nog maar weinig tegen. Soms tref je er één aan, jagend langs een bospad. We vermoeden dat de blauwe glazenmaker op veel plaatsen verdrongen is door de wat meer uit de kluiten gewassen grote keizerlibel. Ook klimaatverandering speelt hierbij een rol. De grote keizerlibel is een soort die goed tegen warmte kan en houdt van wateren die volledig in de zon liggen, terwijl de blauwe glazenmaker juist meer een soort is van wat koudere omstandigheden. De vrouwtjes leggen hun eitjes graag op vochtige, beschaduwde plaatsen, zoals met mos begroeide stenen of dood hout.

We zien het klimaateffect ook in de libellentuintelling: in de zuidelijke provincies Noord-Brabant en Limburg werd de grote keizerlibel beduidend vaker geteld dan de blauwe glazenmaker, in de andere provincies was dat precies andersom. De resultaten van de telling doen vermoeden dat tuinvijvers vaker dan vennen, sloten en plassen in natuurgebieden beschaduwd zijn. Heb je dus een tuinvijver die deels in de schaduw ligt, dan is dat waardevol leefgebied voor de blauwe glazenmaker. Zorg er goed voor en laat vooral dat mos lekker over de stenen groeien!

Libel onbekend

Ook opvallend is dat ‘libel onbekend’ op de vijfde plek staat van meest waargenomen soorten. Nu is een onbekende libel natuurlijk geen soort, dat kan van alles zijn, maar het zegt wel wat: zo gemakkelijk is het nog niet om alle libellen die je ziet op naam te brengen. Libellen zijn goede vliegers en soms blijven ze maar heen en weer schieten zonder ooit te gaan zitten. Of ze zijn in een flits weg zonder dat je hebt kunnen zien wat het was. Vaak zijn het kleine kenmerken waar je op moet letten om soorten van elkaar te onderscheiden. Dat valt niet altijd mee, maar gelukkig is het ook mogelijk om op basis van lichaamsbouw, gedrag en tijd in het jaar al een indruk te krijgen van welke soort je voor je hebt. Wil je er verder in duiken en libellen beter leren herkennen? De Vlinderstichting biedt een online libellencursus aan waarmee je de basis voor herkenning onder de knie krijgt. Ook zijn er lokale libellenwerkgroepen waar je van elkaar kunt leren.

Luchtacrobaten

Libellen zijn fascinerende dieren om naar te kijken. Wist je dat hun enorme wendbaarheid uniek is in de insectenwereld? De luchtacrobatiek die libellen laten zien, is mogelijk doordat de vleugels onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen. De meeste andere vliegende insecten moeten het doen met vleugels die met elkaar verbonden zijn en bewogen worden door gelijktijdige bewegingen van de spieren. Dat werkt prima om te vliegen, maar de kunstjes die libellen uit kunnen halen, zijn daarmee niet mogelijk. En dat is dan alleen nog maar wat je boven water ziet. Om dat stadium te bereiken, heeft de libel al een heel leven onder water achter zich, soms wel twee of drie jaar. Een klein stukje daarvan kun je, met een beetje geluk, ook in je vijver aanschouwen. Ga je op een warme ochtend bij je vijver zitten, dan kan het gebeuren dat een libellenlarve uit het water op een stengel kruipt en daar zijn laatste vervelling doormaakt. Uitsluipen noemen we dat. Uit het opengebarsten huidje kruipt de libel tevoorschijn, die vervolgens nog wat tijd nodig heeft om te drogen en zijn vleugels op te pompen.

Kortom, bij de vijver in je tuin kun je tot rust komen, verwonderen en genieten, in het besef dat dat kleine stukje water een belangrijke bijdrage is aan het leefgebied van libellen in Nederland.

Lok libellen naar je tuin

Kan je dan nog iets doen om je tuin (extra) geschikt te maken voor libellen? Jazeker! Je kunt van alles doen om je tuin om te toveren tot een fijne plek voor libellen. Een aantal tips:

• Uiteraard is een vijver een goede toevoeging. Hierin kunnen libellen zich voortplanten en hoe tof is het als je dit proces kan volgen in je eigen tuin. Heb je al een vijver? Er is een aantal punten om rekening mee te houden om het een echte libellenvijver te maken. Denk aan de hoeveelheid zonlicht en de diepte. Kijk op www.vlinderstichting.nl/libellenvijver voor meer informatie.
• Libellen hebben naast een voortplantingsplek ook voedsel nodig. Libellen eten kleine insecten. Hoe groener jouw tuin, hoe meer insecten er kunnen voorkomen. Door in je tuin inheemse en onbespoten planten te zetten, kun je de insecten een handje helpen en valt er meer te jagen voor libellen. Daarnaast biedt een groene tuin ook schuilgelegenheid. Download het gratis boekje 'Aan de slag voor insecten'. Van balkon tot stadspark en van landbouwgrond tot natuurgebied: een uitgebreide handleiding vol ideeën, inspiratie en concrete handelingen om insecten te helpen.

Doortellen

Na de libellentelling hoeft het niet afgelopen te zijn met tellen in de tuin. Tel jaarrond libellen, dagvlinders, zoogdieren of andere soortgroepen in jouw tuin. Wat je telt en wanneer je telt, kies je zelf. Door mee te tellen met de Jaarrond Tuintelling lever je een bijdrage aan onze kennis over het leven in tuinen. En je ontdekt zelf ook wat er allemaal in jouw tuin leeft.

Tekst: Gerdien Bos & Marjelle Molenaar, De Vlinderstichting
Foto's: Albert Vliegenthart; Kars Veling; De Vlinderstichting; Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); Dick Noordhof; Christophe Brochard