Slootjes helpen tegen verdroging zeldzaam hoogveenbos

Hoogveenbos, een type berkenbroekbos, is samen met de hoogvenen grotendeels uit ons land verdwenen. Anders dan zijn naam doet vermoeden, komt dit bos ook in laagveen voor. Dit bostype bestaande uit berken, elzen en soms wilgen en gedijt op drassige bodem met weinig voedingsstoffen. Juist door die schaarste leven er bijzondere planten en dieren. Droogte en eutrofiëring – een ongewenste verrijking met meststoffen uit de omgeving – bedreigen nu ook de hoogveenbossen in laagveen. Klimaatverandering draagt hier verder aan bij.

Niet meer zo drassig

In het OBN-onderzoek is gekeken of extra wateraanvoer berkenbroekbossen kan helpen. Daartoe zijn twee gebieden onderzocht. Het Naardermeer, waar het berkenbroekbos het hele jaar door drassig is, gold als referentiegebied. Delen van De Wieden waren juist een voorbeeld van hoogveenbos dat erg veel last lijkt te hebben van verdroging en vermesting. Een belangrijk verschil tussen de twee is de bodem. In het Naardermeer ligt onder het bos een slecht doorlatende bodemlaag, die het water tegenhoudt. De veengrond in de Wieden daarentegen zorgt ervoor dat zomers het water veel sneller de grond in trekt. Het veen verdroogt, er spoelen mineralen uit en er komen voedingsstoffen vrij waardoor het bos verder verrijkt.

Water vasthouden met slootjes

Met modelsimulaties bekeken de onderzoekers wat er zou gebeuren wanneer extra water beschikbaar zou worden gemaakt, door in het bos slootjes te graven die water kunnen aanvoeren. Dat lijkt te werken, al is het effect maar over een korte afstand te zien. Er is daarbij een belangrijk aandachtspunt, namelijk het polderpeil rondom het bos. Van nature is de waterstand in moerasgebieden in de winter hoger dan in de zomer. In de winter verdampt er minder water dan in de zomer, maar in grote delen van Nederland is er een ‘tegennatuurlijk peilregime’. Het waterpeil in de sloten wordt kunstmatig laag gehouden in de winter en hoog in de zomer. Door die lage waterstand in de slootjes in de winter, dreigen ze dan juist water aan het bos te onttrekken, zo zagen de onderzoekers in de simulatie. Reden om in dit gebied stuwtjes in de sloten te plaatsen die het water in de winter vasthouden.

Ook in de praktijk werkt het

In een veldproef werd gemeten wat er werkelijk gebeurde in De Wieden. In de zomer bleef de grondwaterstand door aanleg van de slootjes – met stuwen – stabieler en hoger, tot zo’n vijftien tot twintig meter vanaf de sloot. De vraag was nog wat dat ‘vreemde’ water zou doen met de waterkwaliteit. Op de meeste plaatsen liep het water onder de kragge, een drijvende mat van met name veenmos. De regenwaterbel aan de oppervlakte, belangrijk voor het veenmos, blijft dan in stand. Om te zien of dat zo blijft, moeten de gebieden nog enkele jaren gemonitord worden, adviseren de onderzoekers.

Meer informatie

• Lees het volledige OBN-rapport Behoud en herstel van Hoogveenbos in het laagveen  

Tekst: OBN Natuurkennis 
Beeld: Martin Wassen (leadfoto: veenmosbegroeiing in het hoogveenbos in het Naardermeer); Arne Kijk in de Vegte