Ontdek natuur vanuit de trein: de drie mooiste treinreizen van Nederland

Toen in de 19e eeuw de eerste mensen met de trein gingen reizen, moesten ze hun zintuigen opnieuw leren instellen, aldus Filosofie Magazine. Vanuit de trein kijken we op een andere manier naar de wereld, namelijk met een zogeheten panoramablik: wat dichtbij is, flitst voorbij en wat verder ligt, lijkt trager te verschuiven. Dat waren mensen destijds niet gewend. Maar mij spreekt die manier van kijken juist erg aan. Ik voel rust: het landschap glijdt voorbij, horizonnen verschuiven en ik voel de ruimte om gedachten te laten komen en gaan. Zen in de trein ...

Filosoof Joep Dohmen schrijft in Filosofie Magazine dat je het reizen ook kan zien als metafoor voor het leven zelf. Net als het leven ligt een groot deel van de treinreis vast, er is een begin- en eindpunt. Maar onderweg kunnen we uit- en instappen of overstappen op een ander traject. Er zijn net als in het leven de onverwachte wendingen: een vertraging, een omleiding of een toevallige ontmoeting. En net als het leven is de treinreis voorspelbaar en ongewis tegelijk en juist daarin schuilt het avontuur en de belevenis. Dat maakt reizen met de trein zo leuk. En het is na wandelen en fietsen de meest klimaatvriendelijke manier van reizen. Zo houden we het leven ook een beetje aangenaam voor de generatie die na ons komt.

Eigenlijk is het best vreemd. Zodra we in het buitenland zijn, speuren we uren in reisboekjes om de mooiste routes op te zoeken en kijken we onze ogen uit. Maar in eigen land kijken we in de trein vooral op onze telefoon in plaats van naar buiten. In 2016 organiseerde de NS daarom de verkiezing voor de mooiste treinreis van Nederland: ‘Nederland is prachtig, kijk maar uit het raam’. Daar kwamen drie winnaars uit: Almere-Lelystad (37 procent van stemmen), Sittard-Maastricht (25 procent van stemmen) en Haarlem-Zandvoort aan Zee (17 procent van de stemmen). Zelf reis ik heel vaak met de trein, maar nooit als toerist. Het lijkt mij een leuke uitdaging om deze drie treinreizen te gaan beleven. Beleef je mee?

Tjoek-tjoek door de Oostvaardersplassen

Het treintraject Almere-Lelystad werd in 2016 door reizigers uitgeroepen tot mooiste treinreis van Nederland. Ik stap in Almere in. De tien minuten door de buitenwijken van Almere zijn niet zo bijzonder. Maar als station Almere Oostvaarders is gepasseerd, is het zowel genieten als opletten geblazen. Genieten, want we rijden de Oostvaardersplassen binnen. Dit stuk land ontstond ruim 50 jaar geleden tussen Almere en Lelystad. Vanuit het raam zie ik oneindige graslanden, rietvlaktes, moerassen en waterplassen. Uniek in Europa en ik hoef alleen maar naar buiten te kijken.

Maar het is ook opletten geblazen. Want met een beetje geluk kan deze treintrip een minisafari zijn. Het gebied is de habitat van duizenden watervogels en het is een ware hotspot voor vogelkijkers. In 2006 keerde de zeearend er terug, die sinds de middeleeuwen niet meer in ons land broedde. Met zijn uitgestrektheid, het vele water en de rust lijkt dit gebied voor de zeearend ontworpen. De grote aaneengesloten stukken natuur zorgen ervoor dat het aantal zeearenden toeneemt. Maar ook bevolken reëen, vossen, hazen, vleermuizen en damherten dit gebied. In de jaren tachtig bracht de voormalige Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders heckrunderen, konikpaarden en edelherten naar het gebied om het landschap open te houden. Zou ik er eentje spotten? Of anders misschien een zeearend?



Ik zit klaar voor mijn minisafari. Ik zie watervogels over het landschap scheren, maar helaas geen zeearend. Maar dan zie ik opeens een kudde zwarte heckrunderen! Alleen, ik zit aan de verkeerde kant. Ik haast mij naar de andere kant, maar de trein raast onverbiddelijk voort. Geen kiekje helaas. Ga dus vooral links zitten.

Ik zie ook veel gele bloemen. Volgens boswachter Jan Griekspoor van Staatsbosbeheer komt dit doordat in juni twee planten in bloei staan: de zwarte mosterd en het jakobskruid. En dan komt Lelystad in zicht. Voor mij veel te snel. Gelukkig mag ik straks nog een keer. Ik heb namelijk een retourtje.

Maar eerst stap ik even uit en fiets met mijn vouwfiets naar het Bezoekerscentrum van de Oostvaardersplassen. Want ook al heb je nog zo'n mooi uitzicht vanuit de trein, dat is toch iets anders dan het landschap beleven. Ik kom vogelspotters met grote camera's tegen, ik loop over houten paadjes en hoor het riet ruisen. Het is maar even, maar ik ben blij dat ik dit tochtje heb gemaakt.

Doetips

• Vanuit de trein krijg je een mooie indruk van de Oostvaardersplassen, maar het leukste is natuurlijk om het gebied op eigen gelegenheid te ontdekken. Het bezoekerscentrum is een klein half uurtje fietsen vanaf station Lelystad. Kijk op de website van Staatsbosbeheer voor mooie wandelroutes. Vanaf het bezoekerscentrum kun je allerlei mooie wandelingen maken.
• Als je als startpunt Amsterdam-Centraal kiest, kun je de audioreis Nieuw Land beluisteren. Provincie Flevoland stelde deze speciaal voor het traject Amsterdam-Lelystad op. Je hoort de geschiedenis van het ontstaan van Flevoland: hoe de ooit druk bevaren Zuiderzee gedempt werd en land werd. Helemaal leuk is dat je vanuit je raam kunt meekijken: een verhaal over het oude Amsterdam komt meer tot leven als je letterlijk door die omgeving rijdt. Theatergroep Prins te Paard gaat helemaal los met zeeman Cornelius die op zoek is naar een verloren schat en naar wijn.

Met de trein door uniek duingrasland: Nationaal park Zuid-Kennemerland

De stoptrein van Haarlem naar Zandvoort aan Zee rijdt langs de Kennemerduinen. Ik stap in Haarlem in, het enige station in Nederland in jugendstilstijl. Maar veel tijd heb ik niet om dit station te bewonderen, want anders mis ik mijn overstap.

Deze sprinter wordt ook wel het ‘strandtreintje’ genoemd, want je wordt bijna letterlijk op het strand afgeleverd. Dit vooruitzicht geeft mij een vakantiegevoel. Op een maandagochtend zijn er bijna geen toeristen te bekennen en is het lekker rustig.

De reis voert langs buitenwijken in Haarlem en stopt dan in Overveen. Daar moet je echt even uit het raam kijken. Het monumentale stationsgebouw ligt midden in de bossen en is volgens de Stationsbelevingmonitor van NS en ProRail het hoogst gewaardeerde station van Noord-Nederland.

Vanaf Overveen is het genieten geblazen, want de trein voert dwars door Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Dit natuurgebied is ongeveer 38 kilometer groot en ligt langs de zee tussen Zandvoort en IJmuiden. Je kunt het beste rechts gaan zitten. Je raam biedt dan uitzicht over dit in Europa unieke duingrasland. Je ziet glooiende duinen met struiken als duindoorn, meidoorn en hondsroos voorbij glijden. En dan nadert Zandvoort.

Als ik uitstap, sta ik na een paar minuutjes wandelen oog in oog met de Noordzee. Deze maandagochtend is er bijna niemand te bekennen, alleen enkele meeuwen. Met mijn voeten voel ik het water van de Noordzee. Ik voel de wind door mijn haren gaan en de zilte lucht op mijn huid en hoor golven stukslaan tegen het strand. Met die grote zee voor mij voel ik mij opeens heel erg nietig, maar ook onderdeel van dat landschap.

Doetips

• Vanaf Zandvoort kun je mooie wandelingen maken. Bijvoorbeeld een bunkerroute door de Amsterdamse Waterleidingsduinen. Of een strandwandeling richting Noordwijk. Op Visit Zandvoort vind je de top 5 wandelroutes.
• Vanaf het station is het zo’n tien minuten fietsen naar de Amsterdamse Waterleidingduinen. In dit duingebied bij Langevelderslag tussen Noordwijk en Zandvoort wordt drinkwater gezuiverd voor Amsterdam. Jaarlijks stroomt er vijftig miljoen kubieke meter drinkwater door het 3400 hectare grote gebied. Maak een waterwandeling en luister onderweg de natuurpodcast ‘De weg van het water. Bekijk op de kaart Grondwaterbeschermingsgebieden rondom bronnen voor drinkwater waar wij in Nederland ons grondwater beschermen zodat er schoon drinkwater van gemaakt kan worden.
• Vanaf station Overveen is het ongeveer 15 minuten lopen naar de het bezoekerscentrum De Kennemerduinen van Nationaal park Zuid-Kennemerland. Stap uit en bekijk het mooie station. Kies op de website van Nationaal Park Zuid-Kennemerland een mooie wandeling uit. 

Met de Heuvellandlijn door Zuid-Limburg

In een artikel lees ik dat de Heuvellandlijn tussen Kerkrade en Maastricht eigenlijk mooier is dan het traject Sittard-Maastricht. Deze gaat dwars door het Limburgse heuvellandschap langs de Geuldorpjes. Mijn keus is gemaakt. Ik ben in Weert opgegroeid en mijn ouders komen uit Kerkrade en Heerlen, dus als ik van de Randstad afdaal naar het zuiden, reis ik terug naar mijn roots. Mooi aan deze reis is dat je niet alleen het landschap ziet veranderen, maar je ook de taal om je heen hoort veranderen. Als de eerste heuvels in zicht komen, klinkt de taal om mij heen zachter en hoor ik de zangerige klanken waarmee ik ben opgegroeid.

In Maastricht stap ik uit en neem ik de Heuvellandlijn van Maastricht naar Kerkrade. Die lijn staat bekend om de mooie uitzichten, maar ook om de pittoreske stations onderweg. Maar liefst vier stations prijken in de top tien van de NS Stationsbelevingsmonitor: Houtem-St. Gerlach, Valkenburg, Schin op Geul en Klimmen-Ransdaal.

Is dit Nederland?

Na Meerssen wordt het echt mooi: glooiende heuvels, hellingbossen en bloemrijke graslanden wisselen elkaar af. Zo mooi is Nederland. Het is rustig in de trein. De mensen om mij heen hoor ik in vreemde talen spreken: toeristen. Blijkbaar ben ik niet de enige die het landschap komt bewonderen. En ook het landschap doet met die heuvels bijna on-Nederlands aan en zou ook Duitsland kunnen zijn. Net als in de trein van Haarlem naar Zandvoort krijg ik een vakantiegevoel, maar op een heel andere manier. Wel is het schakelen, want de mooiste stationnetjes bevinden zich aan de linkerkant en de mooiste uitzichten aan de rechterkant.

Station Schin op Geul werd in 2019 uitgeroepen tot het mooiste station van Nederland. Als ik uitstap, snap ik waarom. Het gebouwtje is karakteristiek en binnen zijn de originele zitbanken uit de eerste klas nog te bewonderen. Het is nu een restaurant en helaas mag ik van de mevrouw geen foto maken. “Er zijn onlangs spullen ontvreemd”, vertrouwt ze mij toe. Ik heb het gevoel dat ik aan het einde van de wereld ben beland, alleen maar heuvels om mij heen. Een schril contrast met het drukke Utrecht CS waar ik vanochtend ben vertrokken.

Waarom juist hier uitstappen? Ik heb maar even, en Valkenburg is vast ook heel leuk, maar op deze trip ‘down memory lane’ wil ik naar kasteel Wittem fietsen. Limburg staat bekend om zijn vele kastelen, maar hier zijn mijn ouders 48 jaar geleden getrouwd. Ik ken het kasteel alleen van oude trouwfoto’s. Via een smal paadje bereik ik de openbare weg. Met mijn vouwfiets is het best heftig fietsen met al die heuvels. Kasteel Wittem blijkt een beetje een deceptie. Net als veel kastelen in Limburg is kasteel Wittem nu in privébezit, ik kom niet verder dan het hek. Er komt net een vrachtwagen aan, een kans? Van de vrachtwagenchauffeur mag ik best een foto maken. Maar de beheerder fluit mij terug, helaas pindakaas. Ook tijdens het fietstochtje heb ik het gevoel dat ik in het buitenland ben. Niet alleen vanwege het mooie uitzicht op de heuvels, maar ook de huisjes zien er buitenlands uit. En ondanks dat kasteel Wittem een beetje tegenviel, was het fietstochtje wel de moeite waard!

Ik reis verder van Schin op Geul naar Kerkrade. Ik had beter in Heerlen uit kunnen stappen, want het stukje van Heerlen naar Kerkrade is niet heel bijzonder. Langs weerszijden hoge begroeiing en niets bijzonders te zien. Nu moet ik straks dat stuk weer terug om naar huis te kunnen reizen. Maar dat is het lot van de ontdekkingsreiziger, je weet pas of iets leuk is, als je er bent geweest.

Doetips!

• Volgens wandelkoning Frank is deze oude NS-wandeling (19 kilometer) de mooiste wandeling van Nederland. Met station Valkenburg als startpunt loop je door het betoverende Zuid-Limburgse Gulpen- en Geuldal. Je wandelt over bloemrijke heuvels, langs meanderende riviertjes en maakt tussenstops in sfeervolle dorpjes.
• Visit Zuid-Limburg zette vanaf station Valkenburg ook een mooie fietstocht langs kastelen uit.

Weer op tienertoer?

Weet je nog? Vroeger gingen we op tienertoer – een paar dagen kriskras door Nederland met de trein. Misschien zouden we dat als volwassenen ook wat vaker moeten doen, want Nederland is echt bijzonder. De humanist Allard Pierson zei ooit: "Reizen is studie in beweging". Tijdens mijn treinreizen ontdekte ik hoe divers en mooi het Nederlandse landschap eigenlijk is. Dus doe eens iets geks deze zomer en ontdek zelf hoe leuk Nederland is vanuit een treinraam!

Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Beeld: Jeannine Brand; G. Lanting, Wikimedia Commons
Kaarten: Atlas Leefomgeving