Stapsgewijs naar een steeds groen(er) strand

De biodiversiteit op het strand lijkt op het eerste gezicht niet groot. Afgezien van wat aanspoelt, zien mensen hoogstens wat pioniersplantjes, helmgras en rustende of bij de golven actieve vogels. Maar schijn bedriegt. Aanspoelsel brengt allerlei voedingsstoffen mee voor in en op de zandbodem levende organismen. Dit unieke strandecosysteem staat echter onder druk van menselijke activiteiten. De nieuwe ‘Handreiking Groene Strand’ maakt inzichtelijk hoe we strandbeheer zodanig kunnen inrichten dat optimaal rekening wordt gehouden met de strandnatuur.

Uniek ecosysteem

Allerlei gespecialiseerde planten- en diersoorten maken deel uit van de biodiversiteit en het ecosysteem op het strand. Zeewier, krabben, schelpdieren en andere aangespoelde resten zorgen ervoor dat speciale voedingsstoffen beschikbaar komen die overleven in en op de verder voedselarme zandbodem mogelijk maken. Machinale strandreiniging, allerlei rijbewegingen voor strandpaviljoens, strandhuisjes, activiteiten en evenementen hebben hun weerslag op dat leven in en op het strand. Om natuurontwikkeling op stranden een kans te geven, moedigt het project Het Groene Strand beheerders, ondernemers, strandpaviljoenhouders en andere belanghebbenden aan om samen te werken aan groen(er) strandbeheer. Zo ontstaat opnieuw ruimte voor de natuur en voor mensen om die natuur te beleven.

Verschillende tinten groen

In 2022 heeft Michiel Merkx, oud-student mariene biologie, in het kader van Het Groene Strand onderzoek gedaan naar menselijke activiteiten op het Nederlandse strand, en de mate van impact op het strandecosysteem. De bevindingen van Merkx werden gebundeld in de zogenaamde ‘Groene Ladder’. Hiermee kregen verschillende activiteiten van mensen een kleur, van lichtgroen tot donkergroen. Een en ander staat beschreven in Zoekbeeld (pdf: 9,4 MB), het nieuwsblad van Stichting ANEMOON. Hoe natuurvriendelijker de activiteit of het beheer, des te groener de stap op de ladder. Op deze manier wordt snel duidelijk welke stappen genomen kunnen worden om de Groene Ladder te beklimmen en zo het gebruik en beheer van het strand groen(er) in te richten. Stichting ANEMOON en andere betrokken partijen hebben deze Groene Ladder niet alleen gebruikt als hulpmiddel om de criteria te omschrijven waaraan een groen strand moet voldoen (onder andere voor het verkrijgen van de GSW, de Groene Strand Wimpel), maar ook bij het opstellen van een speciale handreiking voor (terrein)beheerders.

Handreiking voor een Groen(er) Strand

De Handreiking Groene Strand is een waardevol en inspirerend hulpmiddel met voorbeelden van groen strandbeheer. Het document is bedoeld om inzicht te krijgen in wat het in de praktijk betekent om de Groene Strand-voorwaarden na te leven. De impactniveaus bij ieder onderwerp in de Handreiking (minimaal, gedegen en beste impact) verwijzen overigens niet naar de criteria (a, b, c) op de keuringsladder. De impactniveaus in de Handreiking geven vooral aan welke positieve invloed bepaalde maatregelen hebben op de natuur van het strand. Bij ieder onderwerp staat ter inspiratie een voorbeeld van groen strandbeheer beschreven. Bij het onderwerp ‘Strandschoonmaak’ wordt bij ‘minimale impact’ bijvoorbeeld zoveel mogelijk de machinale strandschoonmaak beperkt, maar worden bezoekers gestimuleerd het strand handmatig schoon te houden. Bij ‘gedegen impact’ worden bij strandopgangen grote afvalcontainers geplaatst en wordt machinaal opgeruimd aanspoelsel ontdaan van afval. Daarna wordt het overige natuurlijke materiaal elders op het strand gestort om zo de voedingsstoffen in het strandecosysteem te houden. Het uitsluitend handmatig reinigen van het strand heeft de ‘beste impact’ en is de meest groene optie als het om strandschoonmaak gaat. Al het natuurlijke aanspoelsel blijft dan op het strand liggen, als de basis voor natuur op het strand.

Beslisboom machinale strandreiniging

Machinale strandreiniging is een van de meest ingrijpende verstoringen van de natuur op het strand. Daarom heeft Stichting ANEMOON met een groep studenten aan de Rijksuniversiteit Groningen vervolgonderzoek uitgevoerd naar strandreiniging. Er is een beslisboom ontwikkeld als hulpmiddel voor gemeenten en terreinbeheerders om het beheer van strandreiniging op een natuurvriendelijke manier vorm te geven. Hierover verscheen een natuurbericht op Nature Today: ‘Zo groen mogelijk. Strandreiniging: van vuil naar schoon(heid)’. Zowel de Groene Ladder als de beslisboom zijn waardevolle instrumenten geweest bij de totstandkoming van de Handreiking Groene Strand.

Monitor je mee?

Vrijwilligers zijn van groot belang bij het uitvoeren van het beleid dat op de stranden geldt. Zo helpen vrijwilligers mee met schoonmaakacties en werken ze aan nestbescherming van vogels die (uitsluitend) op het strand broeden, zoals de Bontbekplevier en de Strandplevier. Om de natuurontwikkeling op het strand te kunnen volgen, zetten vrijwilligers zich in om de dieren en planten op het strand te monitoren. Dit doen ze met de Groene Strand-webapp of via het SMP (Strandaanspoelsel Monitoring Project) van Stichting ANEMOON. Aan de hand van de verzamelde data kan Stichting ANEMOON de biodiversiteit op het strand in beeld brengen en adviseren hoe in strandbeheer en -beleid optimaal rekening gehouden kan worden met de natuur op het strand.

Doorlopende monitoring

Het project Het Groene Strand loopt medio 2025 af, maar de opgezette strandcommunities blijven zich inzetten voor en op de Nederlandse stranden. Een strandcommunity is een samenwerking tussen lokale partijen en (natuur)organisaties. Daarnaast biedt de strandcommunity onderdak aan mensen die nog geen lid zijn van een bestaande (natuur)organisatie. Het doel van de strandcommunity is het verbeteren van de natuurwaarden op het strand en het bevorderen van waardering voor strandnatuur bij bezoekers door middel van educatie en natuurbeleving. Iedereen kan als vrijwilliger aan de slag bij een strandcommunity in de buurt. Nu het project Het Groene Strand is afgesloten, zijn de taken en activiteiten overgenomen door Stichting Duinbehoud.

De Handreiking Groene Strand wordt verspreid onder gemeenten in de kustregio’s en is ook online te bekijken of te downloaden (pdf: 11,3 MB).

Meer informatie

• Het Groene Strand ontstond als samenwerkingsverband tussen LandschappenNL, Stichting Duinbehoud, IVN Natuureducatie, Vogelbescherming Nederland en Stichting ANEMOON. Doel was de natuur en natuurbeleving terug te brengen op de Nederlandse stranden. Het project werd mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij.
• Vanaf 1 juli 2025 gaat Het Groene Strand verder als ‘Coalitie Groene Strand’. Daarin zitten Stichting Duinbehoud, Stichting ANEMOON, IVN, Vogelbescherming Nederland en de provinciale landschappen. Met deze samenwerking worden de betrokken vrijwilligers en gemeenten blijvend inhoudelijk ondersteund in hun inzet voor natuurvriendelijke stranden.
• Stichting Duinbehoud neemt de Groene Strand-berichtgeving over en voortaan worden deze geplaatst in de nieuwsbrief van Duinbehoud: DuinTopics. De Groene Strand-webpagina’s worden eveneens ondergebracht op de website van Stichting Duinbehoud.
• Ook de beoordeling van de Groene Stranden blijft bestaan. Stichting KMVK – bekend van de Blauwe Vlag – zal voortaan tijdens inspectierondes ook de Groene Stranden meenemen. Daarmee worden natuurstranden op een structurele manier getoetst aan de afgesproken criteria.
• Stichting ANEMOON zal ook na afloop van het project de Groene Strand-webapp blijven onderhouden en begeleiding bij strandmonitoring blijven aanbieden.

Tekst: Julia van Beinum en Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON
Beeld: Yorinde Diepstraten; Julia van Beinum; Ronald van Wijk