Kranswieren zijn oud, heel oud. Ze kwamen al voor in het Siluur (ruim 400 miljoen jaar geleden). Het zijn groenwieren (macroalgen) die een grote diversiteit hebben gekend en waarvan tegenwoordig nog maar één familie over is, de Characeae. Van de zeven geslachten die wereldwijd nog voorkomen, komen er vijf voor in Nederland: Chara, Nitella, Nitellopsis, Sphaerochara en Tolypella. In ons land onderscheiden we 27 soorten en als we de variëteiten meerekenen dan komen we uit op ruim dertig taxa. Kranswieren maken geen zaden, maar gebruiken heel veel kleine sporen om zich voort te planten.
Pioniersoort
Over het algemeen groeien kranswieren in helder, min of meer voedselarm, onbeschaduwd, stilstaand tot zwak stromend water dat zoet tot brak is. Kranswieren zijn echte pioniers. In pas ontstane wateren zoals een uitgebaggerde sloot of een nieuw gegraven vijver zijn het vaak de eerste waterplanten die verschijnen. Mogelijk bereiken ze deze plekken via ingelaten water, de zaadbank of waterdieren en watervogels. Kranswieren blijven meestal wat kleiner dan sommige andere waterplanten, zoals Doorgroeid fonteinkruid, Aarvederkruid of Smalle waterpest, en breken makkelijk af.
Kranswier als keurmerk
Kranswieren zijn doorgaans niet concurrentiekrachtig. Bij toenemende eutrofiëring (voedselrijkdom) worden ze vaak verdrongen door vaatplanten, zoals fonteinkruiden, vederkruiden, hoornblad en waterpest. Deze vaatplanten kunnen veelal efficiënter voedingsstoffen uit het water en/of de bodem opnemen. Waterbeheerders zijn daarom blij als ze kranswieren in hun gebied hebben. Je kunt het zien als een keurmerk – heb je kranswieren in je gebied dan ben je goed bezig want het is een groep planten die hoge eisen stelt aan het milieu waarin ze voorkomen.
Klein glanswier
Van Klein glanswier (Nitella hyalina) was in de jaren 80 van de vorige eeuw maar één vindplaats bekend in Nederland, het Naardermeer. We dachten dat de soort zou uitsterven in ons land maar dat is gelukkig niet gebeurd. Vooral in zandwinputten die worden gebruikt om in te recreëren is deze fraaie soort de laatste jaren opvallend vaak aan te treffen. Let dus eens op of je kranswieren ziet als je in het water stapt of een stukje gaat varen.
Kranswieren van Europa
Wil je meer weten over de ecologie en uiterlijke kenmerken van kranswieren? In december 2024 is het Engelstalige boek Charophytes of Europe verschenen. In dat boek hebben de auteurs alle kennis die beschikbaar is over de Europese kranswieren gebundeld. Er worden 63 soorten in onderscheiden waarvan een deel slechts in het oostelijke deel van Europa wordt gevonden. Dan doen we het in Nederland met 27 soorten zo slecht nog niet als het gaat om diversiteit.
Help ons met jouw waarnemingen
Je kunt ons helpen om de verspreiding van kranswieren nog beter in beeld te brengen en actueel te houden! Verzamel daarvoor wat planten in een waterdicht potje met spiritus, maak er foto’s van en stuur die naar Emile Nat (zijn contactgegevens vind je onderaan het natuurbericht) met de vindplaatsgegevens en de vinddatum. Hij zal dan proberen ze op naam te brengen.
Recreëren tussen de kranswieren
Onze stelling dat waterrecreatie en een mooie watervegetatie goed kunnen samengaan, ziet kranswierenonderzoek Emile Nat in deze periode bevestigd tijdens de waterplanteninventarisatie. Deze voert hij uit voor het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht in de Vinkeveense Plassen. Alleen al in de Noordplas zijn tien soorten kranswieren gevonden, naast andere waterplantensoorten.
Met de start van de vakantieperiode zoeken we massaal verkoeling in en om het water. Een uitgelezen kans om de duikbril en snorkel af te stoffen en de kranswieren in het echt te bewonderen, want ze zijn prachtig. De grootste kans heb je in helder water met vastere (zandige of kleiige) bodem, zoals een oude zandwinplas.
Ben je niet zo van het snorkelen? Dan kun je je geluk beproeven door met een (mini)werphark vanaf de oever het water te bemonsteren. Wie weet haal je zo wel een prachtig kranswier boven! Denk wel aan de natuur en gooi niet te vaak met de hark en hark sowieso niet in natuurgebieden. Zo kan iedereen blijven genieten van de prachtige onderwaterwereld.
Meer informatie
- Neem voor meer informatie contact op met Emile Nat, kranswierenexpert van het Landelijk Informatiecentrum voor Kranswieren.
Tekst: Emile Nat, Landelijk Informatiecentrum voor Kranswieren; Michiel Verhofstad, FLORON
Beeld: Blikonderwater; Dario J. Cavaliere; Wim Langbroek; Wil Leurs; Marleen Feldbrugge