Nederlandse valk aan de Spaanse costa

Op zijn eerste trekdag schampte de torenvalk de oostgrens van Luxemburg en aan het einde van de middag arriveerde hij bij het Noord-Franse Nancy. Na twee dagen relatieve rust vloog de vogel op 9 september naar Zuid-Frankrijk en een dag later passeerde hij via de Middellandse Zeekust de grens met Spanje, om vervolgens neer te strijken in de omgeving van Barcelona.

Meeste torenvalken blijven in Nederland

Voor veel vogels begint de najaarstrek al midden in de zomer. In 'Vogeltrek over Nederland' van Lensink uit 2002 is te lezen dat vanaf eind juli de eerste bewegingen van torenvalken worden gezien op trektelposten, maar dat de trek eind augustus/begin september begint. Het gaat om een klein deel van de jonge vogels dat wegtrekt, want de torenvalk is in Nederland grotendeels standvogel. Op Trektellen is te zien dat dit jaar op 6 en 7 september een opvallende piek te zien was van het aantal getelde torenvalken. Dit viel samen met een paar dagen wind uit oostelijke richting en mooi weer, perfecte omstandigheden voor torenvalken om een flink stuk te vliegen. In onze dataset van gezenderde torenvalken zagen we van zeven vogels een verplaatsing over meer dan 100 kilometer in deze dagen, waarvan zes in de zuidwestelijke trekrichting. Vooralsnog heeft alleen het mannetje uit de Achterhoek de trek doorgezet.

Overwinteren onder de Spaanse zon

Op basis van geringde torenvalken is bekend dat sommige vogels die in Nederland werden geboren in Spanje overwinteren en dat een enkeling zelfs in West-Afrika terechtkomt. Het aantal terugmeldingen uit Spanje is echter beperkt tot enkele tientallen (van duizenden). Dat uitgerekend een van de gezenderde torenvalken naar Spanje vliegt is dus niet uniek, maar wel bijzonder! Het wordt nog even spannend hoe ver dit jonge mannetje zal doorvliegen. Interessant om te zien in de Animal Tracker is dat het signaal van de zender af en toe wordt opgepikt door antennes op de Balearen (Ibiza, Mallorca, Menorca), wat waarschijnlijk te maken heeft met de lage dichtheid aan antennes in de regio. Waarschijnlijk zit de vogel nog wel op het vasteland. Of andere gezenderde torenvalken ook nog afzakken naar het zuiden is nog even afwachten. Voor de komende week wordt een stevig briesje uit het zuiden of westen voorspeld, dus dit zal niet erg motiveren om aan de trektocht te beginnen.

Dispersie en overleving

Dit zenderproject is een samenwerking tussen Wageningen Environmental Research, Sovon Vogelonderzoek Nederland en het Max Planck Institute of Animal Behavior en richt zich op de dispersie en overleving van jonge torenvalken. Dat we de trek ook mooi in beeld krijgen is een fijne bijkomstigheid. Zoals verwacht lijkt de sterfte kort na het uitvliegen aanzienlijk, maar dat vereist nog verdere analyse. De eerste vliegbewegingen, die onderdeel zijn van de dispersie, zijn erg interessant en enorm variabel. Op het eerste oog lijken er verschillen tussen regio’s waar de valken zijn geboren en zijn er vogels die definitief de geboortegrond verlaten en vogels die na een omzwerving weer terugkomen. De vogels zijn allemaal bijna live te volgen in de Animal Tracker app.

Jaar van de Torenvalk

In Nederland was de torenvalk lange tijd de talrijkste broedende roofvogel. Tegenwoordig is die plek ingenomen door de buizerd. Door gebruik van landbouwgif daalden de landelijke aantallen van de torenvalk rond 1960. Na een verbod op dat landbouwgif leefde de torenvalk weer even op. Helaas gaat hij sinds ongeveer 1990 opnieuw achteruit, met kleine oplevingen tijdens veldmuisrijke jaren. Tegenwoordig is nog maar een kwart over van de aantallen van halverwege vorige eeuw. Steeds intensiever grondgebruik maakt grote delen van het boerenland ongeschikt voor torenvalken. Daarom hebben Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek Nederland 2025 uitgeroepen tot Jaar van de Torenvalk. Door onderzoek en beschermingsactiviteiten in dit jaar dragen we bij aan betere leefomstandigheden voor vogels in het landelijk gebied.

Meer informatie

• Doe mee aan het onderzoek! Kijk op Jaar van de Torenvalk voor de mogelijkheden.

Tekst: Erik Kleyheeg, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Beeld: Erik Kleyheeg; Sovon Vogelonderzoek Nederland