Opvallend vroege herfstkleuring en bladval ondanks warme herfst

De meteorologische herfstmaanden september tot en met november verliepen tot halverwege november warm en vorst bleef uit. De eerste helft van november werd zelfs de op twee na warmste sinds 1901. De laatste jaren zien we dat hoge herfsttemperaturen de start van bladverkleuring en bladval vertragen. Het langer uitblijven van nachtvorst zorgt er vooral voor dat loofbomen het proces van bladverkleuring en bladval uitstellen. De timing van herfstkleuring en bladval wordt naast door temperatuur echter ook gestuurd door het korter worden van de dagen, door droogte en door wind. Elke plantensoort reageert weer anders op deze omstandigheden. Op basis van historische waarnemingen van bladval stellen we vast dat de gemiddelde herfsttemperatuur voor de helft het moment van timing bepaalt. Dat zie je in Figuur 1. Hoe warmer de herfst, hoe later de eiken kaal zijn.

Twee weken eerder dan verwacht

Op basis van de herfsttemperatuur tot nu toe zouden de eerste eiken in Nederland pas rond 30 november kaal moeten zijn en op het gemiddelde van de afgelopen jaren uit moeten komen. Door het hele land zijn veel eiken echter al meer dan een week volledig kaal, zo’n twee weken vroeger dan verwacht. Het is daarmee een van de vroegste herfsten in de afgelopen jaren en vergelijkbaar met een gemiddelde herfst van 50 jaar geleden (zie het oranje stipje in Figuur 2).

GrowApp

Dat de bladverkleuring en bladval dit jaar eerder op gang kwam dan in de voorgaande jaren is goed in beeld te brengen door foto’s van bomen gemaakt met de GrowApp op een bepaald moment van het jaar in verschillende jaren te bekijken. In Figuur 3 zie je de stand van bladverkleuring en bladval van zomereiken in Ede rond 17 november in de jaren 2016 tot en met 2025. Figuur 4 toont een zomereik bij basisschool De Vlinderboom in Ede. Van deze zelfde boom hebben we vanaf 2015 gedurende de herfst regelmatig bepaald welk percentage van de bladeren verkleurd is (zie Figuur 5). Zowel de fotoserie als de grafiek laat zien dat dit jaar een van de vroegste is uit de reeks. Dit is nog duidelijker bij de zomereik die op de campus van Wageningen University & Research staat (Figuur 6). Ook daarvan houden we vanaf 2015 jaarlijks het verloop van de bladverkleuring bij (Figuur 7).

Het zijn niet alleen de eiken die vroeger zijn dan in de voorgaande jaren. Ook beuken zijn vroeg dit jaar. Vijftig jaar geleden waren de eerste beuken tussen 1 en 20 november al hun blad kwijt. Dat is ook dit jaar op veel plaatsen het geval. Zie bijvoorbeeld een beukenlaan in Almere (Figuur 8). Dat niet alle individuen op dezelfde manier reageren laat een beuk in Jipsingboertange in het noorden van het land zien (zie Figuur 9). De vroege herfst dit jaar is ook duidelijk zichtbaar in de fotoserie van essen in Ede (Figuur 10), een sierkers in Bennekom (Figuur 11), diverse boomsoorten in Vlaardingen (Figuur 12) en platanen in Almere (Figuur 13).

Oorzaak: nachtvorst in augustus

De oorzaak voor de onverwacht vroege bladverkleuring en bladval is waarschijnlijk een combinatie van factoren. Een belangrijke reden is de koude nacht van 24 augustus. Die nacht vroor het zelfs op 10 centimeter hoogte in Volkel en Eindhoven (-0,3 graden Celsius). Dit soort lage temperaturen komen in augustus maar zeer zelden voor. Vorst bleef vervolgens uit in september en oktober. Eind september had wel enkele koude nachten, maar het bleef net boven het vriespunt. Mogelijk dat dit wel een extra trigger is geweest.

Een andere factor voor de relatief vroege herfstkleuring zou de extreme droogte eerder gedurende het groeiseizoen kunnen zijn. Gedurende de zomer leek op sommige plaatsen de herfst al te beginnen. Door een langdurig gebrek aan vocht probeerden bomen uitdroging via verdamping te voorkomen door bladeren te laten vallen. Bij de bladeren die bleven hangen is mogelijk al een proces van bladverlies op gang gekomen. De zeer hoge herfsttemperaturen zorgden echter toch weer voor vertraging van het bladverkleuringsproces. Kortom, een interessant samenspel van factoren die tot een bijzondere herfst hebben geleid.

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University & Research
Beeld: GrowApp.today, Natuurkalender.nl