Zeldzame zwarte parel ontdekt in Nederlands Edelsteen Laboratorium

Op een speciale afdeling van Naturalis doet een klein groepje specialisten onderzoek naar edelstenen en parels. Het Nederlands Edelsteen Laboratorium, heet het daar. De leiding is in handen van dr. Hanco Zwaan, die zijn vader opvolgde in die functie. Het lab doet wetenschappelijk onderzoek naar de mineralogische collectie van Naturalis, maar werkt ook in opdracht van juweliers, veilinghuizen en particulieren. Daarvoor analyseren ze onder meer echtheid, helderheid, (slijp)vorm en eventuele bewerkingen.

Eind vorig jaar ontving Zwaan van een van die klanten een hanger met aan de ene zijde een geslepen diamant en aan de andere zijde een donkerbruine tot zwarte, knopvormige parel. Hoewel de diamant ook bijzonder fraai is, ging de aandacht al snel uit naar de zwarte parel.

Irritatie

Parels bestaan uit dunne laagjes parelmoer, dezelfde substantie die bij schelpdieren aan de binnenkant van de schelp aanwezig is. Parels ontstaan als gevolg van irritatie van het weekdier in de schelp. Schelpdoorborende slakjes vallen bijvoorbeeld geregeld pareloesters aan, waardoor onder de schelp de huid van het weekdier beschadigt. De huidcellen kunnen op deze plaats delen en een parelzakje vormen, waarin vervolgens de parel vormt.

Van oudsher zijn zwarte parels veel zeldzamer dan witte of crèmekleurige parels. Sinds het begin van de vorige eeuw worden parels echter steeds vaker gecultiveerd. Dit houdt in dat het parelvormende mechanisme van een oester of mossel bewust wordt gestimuleerd, waardoor deze sneller een parel vormt. Dit wordt toegepast voor de productie van zowel witte als zwarte parels, waardoor de zeldzaamheid van deze soorten steeds relatiever wordt. “Het merendeel van de zwartgekleurde parels die ik in ons laboratorium onderzoek, zijn afkomstig uit Tahiti, ook wel Tahiti cultivé parels genoemd. Deze parels worden met name gekweekt in de oester Pinctada margaritifera; de zwarte kleur wordt veroorzaakt door een organisch pigment, speciaal aanwezig in deze soort. Toen ik onderzoek ging doen naar de zwarte parel in deze hanger, werd ik behoorlijk verrast”, aldus Zwaan.

Grondig parelonderzoek

Zwaan ging met verschillende technieken aan de slag, waaronder röntgen en laserapparatuur. Daarmee kunnen onder andere de parelmoerlaagjes en de kleur van de parel minutieus en op microscopische schaal worden onderzocht. Ook kan worden vastgesteld of de parel gevormd is in zoet water of in zout water. Door de resultaten vervolgens te vergelijken met wetenschappelijke literatuur, kan er meer worden gezegd over de herkomst van een parel, en kan worden vastgesteld of het om een natuurlijke of (veel minder zeldzame) gecultiveerde parel gaat. Zwaan: “Al snel kon worden vastgesteld dat het om een zoutwaterparel ging. Tevens werd duidelijk dat de kleur van de parel niet artificieel was aangebracht en dat het een natuurlijk gevormde parel was. De resultaten van een zogeheten Raman analyse (spectroscopie met behulp van een laser) waren echter behoorlijk atypisch te noemen. De kleuranalyses gaven de aanwezigheid van een heel ander pigment aan dan in een Tahitiaanse parel.”

Zoutwater

Bij Zwaan rees het vermoeden dat hij hier een uiterst zeldzame parelsoort in handen had. Zodoende nam hij contact op met zijn Franse collega Stefanos Karampelas, die net over weinig voorkomende andere pigmenten in schelpdieren had gepubliceerd. De kleuranalyse in combinatie met de zoutwaterherkomst vertelden hen dat de parel alleen maar gevormd kon zijn in een mosselachtige (Mytilidae). Mytilidae-soorten komen wereldwijd voor, maar hoofdzakelijk in koudere zeeën zoals bijvoorbeeld in Noord-Amerika en aan de kustwateren van Noord- en Noordwest-Europa.

De parels uit deze mosselen zijn alleen bijzonder klein (minder dan vijf millimeter) en overwegend blauw van kleur. Op zichzelf is een parel uit een mosselsoort al zeldzamer dan die uit een oesterparel, maar vooral de grootte en de kleur van de parel in deze hanger zijn extra bijzonder. Zwaan en Karampelas schreven er zelfs een artikel over, in vakblad The Journal of Gemmology. Hanco Zwaan: “Dit is een unieke parel die waarschijnlijk gevormd is in de kustwateren van de Filippijnen. Daar komt een mosselsoort voor waarvan iets grotere en donkere parels bekend zijn. Het is zo uniek omdat je een parel, gevormd in een mossel, met deze kwaliteit, kleur en grootte, niet of nauwelijks tegenkomt.”

Meer informatie

Artikel: An Unusual Black Natural Pearl from Mytilidae

Tekst: Sander Macquoy, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Sander Macquoy; Hanco Zwaan; Naturalis Biodiversity Center