Zeldzame Peperbus algemeen in kalkrijke duinen Noord-Holland

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

De Peperbus is in Nederland een vrij zeldzame aardster omdat zijn voorkomen vrijwel beperkt is tot de kalkrijke duinen. In de duinen, vanaf de duinen ten zuiden van Den Haag tot IJmuiden, behoort de Peperbus al jaren tot de minst zeldzame aardsterren. De laatste tien jaar wordt de Peperbus in toenemende mate in de kalkrijke duinen boven het Noordzeekanaal aangetroffen. Dit zijn de duinen van het Noord-Hollands Duinreservaat tussen Velsen en Bergen.

Rode Lijst
De Peperbus (Myriostoma coliforme) is een middelgrote tot zeer grote aardster met een slibbenkrans van 6 tot 12, soms zelfs 20 centimeter breedte, met 6 tot 12 niet op vocht reagerende slippen. Door de vele sporenopeningen (3 tot 25) in het bolletje en de vele steeltjes (3 tot 15) onder het bolletje is de Peperbus met geen enkele andere aardster te verwisselen.

De laatste tien jaar wordt deze uitzonderlijke aardster ook in de duinen ten noorden van IJmuiden in toenemende mate gevonden, hetzij solitair of met meerdere exemplaren bij elkaar. Het gaat dus goed met de Peperbus in Nederland. Op de vorige Rode Lijst (1989) stond de Peperbus nog als bedreigd genoteerd maar op de nieuwe Rode Lijst (2008) als kwetsbaar. Een oorzaak van deze ogenschijnlijke verbetering is momenteel nog moeilijk te geven.

Standplaatsen
De Peperbus is een soort van droge plaatsen in de kalkrijke duinen. Ze wordt hier vooral gevonden op oostelijke en zuidoostelijke hellingen en aan de randen van struwelen, bestaande uit Meidoorn, Duindoorn en/of Kardinaalsmuts, vaak samen met Eik, Iep of Es. Bij uitzondering in het open kalkrijke duin. In het Noord-Hollands Duinreservaat wordt ze relatief vaak onder Iepen gevonden. De vindplaatsen kenmerken zich door de aanwezigheid van een dunne laag snelverterend strooisel in combinatie met een ijle begroeiing van gewone planten als Hondsdraf, Vogelmuur, Robertskruid of brandnetel. Op de groeiplaatsen worden Peperbussen regelmatig gevonden in gezelschap van andere aardstersoorten zoals de Forse aardster (Geastrum coronatum) of de Gekraagde aardster (Geastrum triplex). Vooral in het Noord-Hollands Duinreservaat bij Bakkum, in het Vogelduin, het Dijk en Duinterrein bij Castricum, de Papenberg en in de duinen bij Egmond en Bergen worden ze tegenwoordig vaak gevonden. Omdat de duinen ten noorden van Bergen deel uitmaken van het kalkarme waddendistrict is de kans klein om hier nog kalkminnende Peperbussen tegen te komen.

Voorkomen in Nederland
De Peperbus komt meestal voor met een beperkt aantal exemplaren. Er zijn echter locaties ontdekt met tientallen Peperbussen. Zo werd er op 2 september 2007 een groeiplaats ontdekt aan de binnenduinrand met ruim tachtig Peperbussen. De vindplek bevindt zich aan de zuidoostkant van een duinhelling met veel Iepen. Het jaar daarop stonden er nog maar een paar. Er werd verondersteld dat het kwam door de sterke toename van op de grond kruipende Klimop die daarop door vrijwilligers werd verwijderd. De Klimop houdt namelijk de bladeren vast op de duinhelling waardoor de kans bestond dat de humuslaag te dik werd en de Peperbussen zouden verdwijnen. Ook werden er hekken geplaatst om overmatige betreding te voorkomen. Deze belangrijke groeiplaats bevindt zich namelijk vlak langs een drukke binnenduinrandweg en werd veel door argeloze wandelaars betreden. Het aantal Peperbussen op deze locatie werden na de maatregelen in de gaten gehouden. Er werden aantallen geconstateerd die van jaar tot jaar sterk kunnen varieerden.

In de kalkarme Schoorlse Staatsbossen ten noorden van Bergen werd de Peperbus op een aantal plaatsen langs schelpenpaden aangetroffen. De Schoorlse Staatsbossen maken deel uit van het kalkarme Waddendistrict en het voorkomen van de kalkminnende Peperbus hangt dus sterk af van de aanwezigheid van schelpenpaden. Het verdwijnen van schelpenpaden in de Staatsbossen van Schoorl door duurzamere betonnen fietspaden zal op den duur nadelig kunnen uitpakken voor de Peperbussen.

Er zijn ook enkele incidentele vondsten bekend van Peperbussen in het binnenland.

Voorkomen in Europa
Het zwaartepunt van het voorkomen van de Peperbus ligt in Nederland. Internationaal gezien wordt de Peperbus beschouwd als zeer zeldzaam, want ook al is de Peperbus bekend van een groot aantal landen, de aantallen zijn meestal minimaal. De meeste landen waar wel eens Peperbussen worden gevonden kennen jaren waarin de Peperbus volledig lijkt te ontbreken. In België werd de Peperbus in 2009 voor het eerst in de geschiedenis gevonden. In Groot-Brittannië werd de Peperbus in 2006 weer teruggevonden in Suffolk na in 1880 te zijn verdwenen. Sindsdien is ze weer op meerdere plaatsen aan de oostkust teruggevonden. Ze is ook ontdekt op enkele Kanaaleilanden. In Europa staat de Peperbus in 12 landen op de Rode Lijst. De Peperbus staat ook op een lijst van het European Council for Conservation of Fungi (ECCF) waarop 33 van de meest bedreigde paddenstoelen van Europa staan vermeld. Het belang van de Nederlandse groeiplaatsen is groot vanwege de internationale zeldzaamheid. Er wordt daarom aangedrongen op bescherming van de groeiplaatsen in Nederland.

Voorkomen in de rest van de wereld
Behalve in een beperkt aantal landen van Europa is de Peperbus ook gevonden in Rusland, Afghanistan, Iran, Pakistan, Mongolië, Noord- en Zuid-Amerika (Galapagos eilanden), Zuid- Afrika, India, Hawaï, Brazilië en Australië. Op het eerste gezicht lijkt er bijna sprake te zijn van een kosmopolitische verspreiding. Op de meeste locaties werd de Peperbus slechts incidenteel gevonden en kan hier, meestal zonder aanwijsbare oorzaak, jarenlang verstek laat gaan.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Luc Knijnsberg; Martijn Oud