Vijlenerbos

De Vijlenerbossen van nationaal belang voor de macronachtvlinderfauna

EIS Kenniscentrum Insecten, Nederlandse Entomologische Vereniging
11-DEC-2017 - De Limburgse Vijlenerbossen zijn opvallend rijk aan zeldzame en bedreigde macronachtvlinders. Dat blijkt uit een recente analyse van anderhalve eeuw waarnemingen. Ook blijkt dat ondanks de nieuwkomers het totaal aantal actueel voorkomende soorten de laatste veertig jaar langzaam maar zeker aan het afnemen is. Van de 578 soorten die ooit zijn aangetroffen komen 144 soorten er niet meer voor.

Al meer dan anderhalve eeuw zijn waarnemingen verricht aan de macronachtvlinders van de Vijlenerbossen. Deze waarnemingen zijn digitaal beschikbaar via de database ‘Noctua’ en konden zodoende eenvoudig geanalyseerd worden. De uitwerking is in het tijdschrift Entomologische Berichten gepubliceerd. In de anderhalve eeuw zijn tot eind 2015 578 soorten macronachtvlinders waargenomen in de Vijlenerbossen, dat is 67% van de Nederlandse fauna. Hiervan komen evenwel 144 soorten heden ten dage niet meer voor: deze worden als verdwenen beschouwd. Vrijwel allemaal zijn ze ook buiten de Vijlenerbossen zeldzaam geworden of verdwenen. Daaruit mag geconcludeerd worden dat hun verdwijnen niet samenhangt met lokale veranderingen, zoals vegetatiesuccessie of beheersmaatregelen.

Ontwikkeling van het aantal soorten macronachtvlinders in de Vijlenerbossen. X-as: gestandaardiseerde waarnemingseenheden, met corresponderende jaartallen. Y-as: A: daadwerkelijk aantal waargenomen soorten, cumulatief; B: aantal verdwenen soorten, cumulatief; C: daadwerkelijk aantal aanwezige soorten. Gestippeld: extrapolatie

Daar staat tegenover, dat er ook nieuwkomers zijn in de Vijlenerbossen. Ook van die soorten is gekeken naar de waarnemingshistorie in heel Zuid-Limburg. Het blijken voor het merendeel algemene nieuwkomers te zijn, of soorten die zich recentelijk explosief uitgebreid hebben. Zij getuigen dus niet van gebrekkige inventarisaties in het verleden. Dit blijkt ook uit een gedetailleerde analyse van het aantal waargenomen soorten als functie van de waarnemingsintensiteit. Vanaf 1975 verdwijnen er jaarlijks gemiddeld meer soorten dan dat er nieuw bijkomen. De afgelopen veertig jaar laten dus een geleidelijke, langzame afname van de soortenrijkdom zien.

De ringelrups (Malacosoma neustria), een voorbeeld van een soort die verdwenen isWitte hermelijnvlinder (Cerura erminea), een voorbeeld van een soort die nieuw aangekomen is

Van de nachtvlinderfauna van de laatste dertig jaar is de talrijkheid in de Vijlenerbossen geschat. Deze wordt vergeleken met de landelijk gemiddelde talrijkheid voor dezelfde soorten. Daarbij bleek dat de soorten die landelijk in minder dan 100 kilometerhokken voorkomen, en de soorten die als vrij zeldzaam, zeldzaam of zeer zeldzaam te boek staan, en de soorten die de status bedreigd of ernstig bedreigd hebben, in de Vijlenerbossen vaker worden waargenomen dan landelijk. Het verschil is statistisch uitermate significant. Dat betekent dat de Vijlenerbossen van bovengemiddeld belang zijn voor de instandhouding van de macronachtvlinderdiversiteit op landelijk niveau.

Tekst: Frans Cupedo Nederlandse Entomologische Vereniging & Theo Zeegers EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s: Olaf op den Kamp; Karen Hartog; Sandra Lamberts