Links: Ovale poelslak gevonden op het hoofdeiland van de Marker Wadden. Rechts: een van de vele watertjes op het hoofdeiland; ondiep met al dan niet zandige bodem, geschikt voor zoetwaterslakken. De vegetatie rondom is zeker geschikt voor landslakken... alleen zitten die er (nog) niet

Landslakken blijven achter op Marker Wadden

Stichting ANEMOON
5-SEP-2021 - Op 28 augustus 2021 werd in het kader van de jaarlijkse 1000-soortendag een inventarisatie uitgevoerd op de Marker Wadden. Er werd onder andere gezocht naar weekdieren: zowel naar zoetwatermossels en -slakken als naar landslakken. In tegenstelling tot waterbewonende soorten en tegen alle verwachting in, lijken de landslakken het gebied nog niet veroverd te hebben.

De Marker Wadden vormen een groep van vijf natuureilanden die van 2016 tot 2021 kunstmatig zijn aangelegd in het Markermeer. Ze liggen voor de kust van Flevoland, op vier kilometer van de Houtribdijk die Enkhuizen en Lelystad verbindt. Lelystad ligt ongeveer negen kilometer van de eilanden verwijderd. Het doel van de aanleg, die tussen 2016 en 2021 gerealiseerd werd, is het terugbrengen van de biodiversiteit in het gebied. De inventarisatie op 28 augustus 2021 was de tweede in het kader van een 1000-soortendag. Hieraan deden dit keer om en nabij de honderd biologen, ecologen en andere experts vrijwillig mee, met specialismen variërend van vogels, vissen, zoogdieren, insecten en weekdieren, tot planten en ander land- en waterleven. Het aantal weekdierenspeurders en -kenners was dit keer hoog.

De inventarisatie

Alleen het hoofdeiland of bezoekerseiland is vrij toegankelijk, maar bezoekers dienen op de paden te blijven. Om de vogels niet op te jagen, maar ook omdat het buiten de paden gevaarlijk is in verband met drijfzand. De andere eilanden, voornamelijk bestaand uit opgehoogd zand en slib met opgeschoten vegetatie, zijn niet toegankelijk. Het doel dit keer was het hoofdeiland, dat nu uitgebreid werd geïnventariseerd. Daarbij werd op veel plaatsen gekeken. Voor landslakken zijn de oevers rondom de diverse wateren en watertjes zeer geschikt, evenals meerdere soorten vegetatie. Ook onder hout en ander materiaal houden slakken zich vaak op.

Marker Wadden, hoofdeiland. Op veel plaatsen zijn kreken, zoetwaterplasjes en poelen. Prima biotoop voor zoetwaterweekdieren en landslakken (in de oevervegetatie). Tijd om de inventarisatie-uitrusting in gebruik te nemen

Landslakken-armoede

De aanleg van de eilanden begon in 2016. Logischerwijs zou je dan verwachten dat er in 2021 echt wel meerdere soorten landslakken aanwezig zijn. Vijf tot tien soorten is geen onrealistische schatting. Slakken zijn uiteraard spreekwoordelijk trage dieren, maar eenmaal ergens gevestigd, kunnen ze zich best behoorlijk snel voortplanten en uitbreiden. Er zijn diverse pioniersoorten die vaak al snel in braakliggende, ruderale gebieden opduiken. Toch is tijdens meerdere excursies, waarbij op de Marker Wadden gericht naar weekdieren werd gezocht, tot nu toe nog geen enkele landslak levend waargenomen. Dat is opmerkelijk. De eilanden worden omgeven door zoet water en levende landslakken en/of hun eieren moeten drijvend de eilandjes op natuurlijke wijze zeker kunnen bereiken. Ook vervoer via vogels, stevige wind en op andere manieren is goed mogelijk.

Weliswaar zijn er van elf soorten landslakken wel lege huisjes bekend, verzameld in aanspoelsel langs het haventje en op het meest westelijk gelegen zandstrand, maar deze huisjes zagen er allemaal oud uit. Het vermoeden bestaat dat ze zijn meegekomen met rietplaggen die langs de oevers van het haventje zijn aangevoerd en aangelegd. Tijdens de afgelopen 1000-soortendag zijn op meerdere plaatsen in de rietkraag monsters van de strooisellaag genomen. Maar daarin werden geen levende of dode landslakken gevonden. Ook onder de onderzochte objecten (vooral omgedraaide takjes) was het resultaat negatief. Zelfs naaktslakjes werden niet gevonden. De buit op het meest noordelijke zandstrand was één huisje van de Gewone barnsteenslak (Succinea putris). Leeg aangespoeld. Dit was een van de soorten die we al lang levend verwacht hadden.

Algemene, bekende landslakken als de Gewone tuinslak (Cepaea nemoralis) - links - en de Barnsteenslak (Succinea putris) - rechts - konden zelfs in 2021 nog niet levend worden vastgesteld op de Marker Wadden

Zoetwaterweekdieren

Met de zoetwaterweekdieren is het gelukkig al beter gesteld. In 2018 en 2019 was de eerste en ook enige levende weekdiersoort op de eilanden een slechts enkele millimeters klein slakje dat luistert naar de naam Jenkins waterhorentje (Potamopyrgus antipodarum). Deze werd ook nu weer levend gevonden, zij het nog niet algemeen. Maar dit jaar waren er al meer levende zoetwatersoorten aanwezig. Zoals de Puntige blaashoren (Physella acuta), die algemeen in de schepnetten en zeven werd gevonden. Hetzelfde geldt voor de Ovale poelslak (Radix balthica). En uit de langs meerdere wateren en poeltjes aangespoelde, zeer vers ogende schelpen bleek dat zich nog meer soorten op de eilanden van de Marker Wadden hebben gevestigd. Voorbeelden zijn diverse huisjes van de Vijverpluimdrager (Valvata piscinalis) en de Grote diepslak (Bythinia tentaculata) en vers materiaal van zowel de Oorvormige poelslak (Radix auricularia) als de Gewone schijfhoren (Planorbis planorbis). Ook de Stompe moerasslak (Viviparus viviparus) werd aangespoeld gevonden. Van de tweekleppigen werden diverse verse doubletten – twee schelpen aan elkaar –  aangetroffen van de beide soorten driehoeksmossels, te weten de Quaggamossel (Dreissena bugensis) en de (gewone) Driehoeksmossel (Dreissena polymorpha). Plaatselijk bevatte het aanspoelsel honderden verse jonge doubletjes. Een goed teken, want als voedsel zijn driehoeksmossels belangrijk voor onder andere eendensoorten en juist deze tweekleppigen waren ter plaatse afgenomen. De aanleg van de eilanden om de biodiversiteit te laten toenemen, lijkt dus ook voor weekdieren vruchten af te werpen.

In het water van het Markermeer rondom de eilanden troffen duikers eveneens levende exemplaren aan van de beide driehoeksmossels en bovendien van de Stompe moerasslak. Ook van meerdere kleine erwtenmosseltjes (Pisidium-soorten) werd vers materiaal gevonden. Materiaal van de Aziatische korfmossel (Corbicula fluminea) was nu nog uiterst schaars, maar de verwachting is dat deze soort zich, net als in de rest van Nederland, flink kan vermenigvuldigen in de kreken van de Marker Wadden.

Tijdens de 1000-soortendag op de Marker Wadden levend aangetroffen zoetwaterslakken. Links: in de zeef zitten twee levende exemplaren van de Puntige blaashoren (Physella acuta); een van de weinige Nederlandse zoetwaterslakken met een linksgewonden huisje. Rechts: kruipend exemplaar, in vangpotje met water, van de Ovale poelslak (Radix balthica)

Resultaten

In totaal werden deze dag met zekerheid zes soorten waterweekdieren levend aangetroffen. Daarbij kon de lijst worden aangevuld met – gebaseerd op zeer verse schelpen – nog eens zes andere zoetwaterweekdieren. Het aantal landslakken (nul) steekt daar schril bij af. De vraag dringt zich op: waarom blijven die achter? Wanneer zetten de landslakken eindelijk hun (kruip-) voeten aan wal?

Alle meldingen van deze en andere soorten land- en zoetwaterweekdieren, evenals die van in zee levende weekdieren en andere zee-organismen, zijn welkom bij Stichting ANEMOON en platforms als Waarneming.nl.

Tekst: Tello Neckheim & Rykel de Bruyne Stichting ANEMOON
Foto's: Tello Neckheim (leadfoto: links: Ovale poelslak gevonden op het hoofdeiland van de Marker Wadden. Rechts: een van de vele watertjes op het hoofdeiland; ondiep met al dan niet zandige bodem, geschikt voor zoetwaterslakken. De vegetatie rondom is zeker geschikt voor landslakken... alleen zitten die er (nog) niet); A.W. Gmelig Meyling