Europese en Aziatische hoornaars: minder lastig dan gewone wesp

Tim snapt dat het best schrikken kan zijn als zo’n hoornaar bij je in de buurt vliegt. “Vooral de Europese hoornaar, die kan zo’n 27 millimeter groot worden en zijn vleugels maken een opvallend brommend geluid. Dat maakt een hoop indruk. Maar ze zijn niet agressief, zijn niet geïnteresseerd in mensen en in tegenstelling tot gewone wespen komen ze ook niet op ons zoete eten of drinken af. Ze kunnen dus toevallig een keer dicht bij je in de buurt vliegen, maar ze zullen niet uit zichzelf gaan prikken. Pas als je te dicht bij hun nest komt, kunnen ze defensief gedrag vertonen en soms ook steken. Dat is voor de meeste mensen vervelend, maar ongevaarlijk. Je zult er een wat dikkere bult van krijgen dan van de steek van een gewone wesp. Anders is het natuurlijk als je er allergisch voor bent, dan kan de steek van een gewone wesp, een bij maar ook van een hoornaar wel gevaarlijk zijn. Minimaal drie meter afstand van het nest aanhouden, is voldoende om problemen te voorkomen.”

Europees en Aziatisch

De Europese hoornaar hoort in Nederland thuis. Deze hoornaars zijn geel met roodbruin gekleurd en hebben donkere strepen op hun achterlijf. Ze spelen een rol in het ecosysteem als roofdier, omdat ze allerlei insecten vangen die ze aan hun larven voeren. Zelf hebben ze weinig natuurlijke vijanden, maar de wespendief predeert wel eens een hoornaarnest. De Europese hoornaar komt nu meer voor dan twintig jaar geleden en vrijwel in heel Nederland. Het is nog onduidelijk hoe dat komt. Ze houden vooral van bosrijke gebieden. Hun nesten bouwen ze graag in de holtes van bomen, maar soms ook in nestkasten of in een spouwmuur.

De Aziatische hoornaar lijkt op de Europese, maar is een slag kleiner en veel donkerder gekleurd. Ze zijn grotendeels zwart met een opvallende gele of oranje band op het achterlijf. In 2004 is waarschijnlijk een bevruchte koningin met een lading goederen uit Zuidoost-Azië meegereisd en per ongeluk in Zuid-Frankrijk terecht gekomen. Die koningin heeft een nest gebouwd en sindsdien heeft de soort zich razendsnel over de rest van Frankrijk en omringende landen kunnen uitbreiden. In 2017 is de Aziatische hoornaar voor het eerst in Nederland gezien.

Hun nestgedrag is anders dan dat van de Europese hoornaar. De koningin bouwt in het vroege voorjaar eerst een nest ter grootte van een pingpongbal op een beschutte plek, zoals een schuur of een afdak. Met de eerste werksters wordt dit uitgebouwd tot tennisbal- of voetbalformaat. Later in het jaar bouwen ze een tweede nest, meestal hoog in een boom. Dat kan wel een doorsnee van een meter hebben.

Voorkeur voor honingbijen

“Deze hoornaars uit Zuidoost-Azië horen niet in Europa thuis, maar gedijen hier zeer goed”, zegt Tim. “Net als de Europese hoornaar vangen ze insecten om aan de larven te voeren. Daarbij hebben ze een voorkeur voor honingbijen, die vaak bij de ingang van bijenkasten worden gevangen. Dat is vervelend voor imkers, maar de Aziatische hoornaar doodt geen hele bijenvolken. Zaken als voedselschaarste, pesticiden en de parasiet varroamijt zijn voor imkers een groter probleem. Ook vangen Aziatische hoornaars allerlei wilde insecten, met name vliegen en wespen. Je kunt zeggen dat dat een extra bedreiging is voor onze wilde insectenfauna, die het toch al moeilijk heeft. Maar in het totale plaatje is het negatieve effect van de Aziatische hoornaars waarschijnlijk klein.”

Geen groot probleem

Volgens Tim is de opmars van de Aziatische hoornaar dus geen groot probleem: niet voor de mens en niet voor de biodiversiteit. Bovendien heeft de bestrijding ervan geen enkele zin. “In Frankrijk hebben ze dat fanatiek geprobeerd, zonder succes. Ook in Nederland wordt veel geld besteed aan het verwijderen van Aziatische hoornaarnesten, desondanks blijft de soort zich sterk uitbreiden. Er zit niks anders op dan accepteren dat we er weer een exoot bij hebben en daar zo goed mogelijk mee omgaan. Als er een nest in je tuin zit, kan ik me voorstellen dat dat niet prettig is. Dat kan een reden zijn om het weg te laten halen. Nesten weghalen ter voorkoming van verdere verspreiding is echter zinloos.”

Geniet op afstand

Voor de Europese hoornaar geldt hetzelfde. Deze soort hoort wél in onze natuur en verdient onze bescherming. Tim: “Laat nesten gewoon met rust en houdt een paar meter afstand, dan heb je er geen last van. Of beter nog: geniet op een afstandje van wat er allemaal gebeurt bij zo’n nest, het is prachtig om te zien! Alleen op plekken waar veel mensen komen en waar afstand houden moeilijk is, kun je maatregelen nemen. Ook goed om te weten: een nest wordt maar één jaar gebruikt, dus volgend jaar zitten ze weer ergens anders.”

Tekst en beeld: Staatsbosbeheer (leadfoto: de Europese hoornaar hoort in Nederland thuis en komt nu vaker voor dan twintig jaar geleden)