Nieuwe methoden succesvol in de strijd tegen de Aziatische hoornaar

De Aziatische hoornaar is schadelijk voor de inheemse biodiversiteit. Vandaar dat we deze wesp liever niet in onze natuur terugvinden, en dat wordt onderzocht hoe we hem zo goed mogelijk kunnen bestrijden. Ook de Provincie Noord-Brabant heeft zich aangesloten bij dit onderzoek naar het zo efficiënt mogelijk opsporen en verdelgen van de nesten om verdere verspreiding van deze hoornaarsoort te voorkomen.

Een nest van de Aziatische hoornaar kan in het najaar tot 150 nieuwe koninginnen voortbrengen, die volgend jaar nieuwe nesten kunnen stichten. Het is daarom noodzakelijk het nest met koningin en al te vinden en te verdelgen. Daarvoor zijn verschillende methodes. Deze week is in Nederland en België voor het eerst succesvol een nest opgespoord door middel van een zender en telemetrie. Dit nest is - net als de andere gevonden nesten - pesticidevrij verdelgd door de hoornaars op te zuigen met een accustofzuiger. Daarna zijn de nesten ingevroren om de nog aanwezige hoornaars, poppen en larven te doden.

Levenscyclus

De koningin van de Aziatische hoornaar wordt bevrucht in het najaar en begint na de winter een eigen volk. Ze maakt op een beschutte plek een nest met het formaat van een pingpongbal, waarin ze eitjes legt. Deze eitjes worden larven die de koningin voedt met zelf gevangen insecten, die rijk zijn aan eiwitten. Na de verpopping worden dit de eerste werksters, die vervolgens helpen met voedsel verzamelen: eiwitten voor de nieuwe larven en suikers voor de koningin en de andere werksters. Hierdoor kan het nest exponentieel groeien. Wanneer het nest te klein wordt, maken de werksters een tweede, secundair nest. Dit nest hangt vaak binnen vijftig meter van het eerste - oftewel primaire - nest. De koningin verhuist, en de achtergebleven larven worden gevoed door de werksters die later ook meeverhuizen. Voor het secundaire nest wordt vaak een locatie hoog in een boom gekozen, waar het nieuwe nest uitgroeit tot het formaat van een kleine skippybal in de nazomer. In dit nest worden in de herfst nieuwe koninginnen geboren die uitvliegen om te paren en een plek te zoeken om te overwinteren. Zij stichten het jaar erop een nieuw nest.

Met een zendertje van 0,15 gram

In Craubeek bij Voerendaal (Limburg) werd voor het eerst in Nederland en België een nest van Aziatische hoornaar gevonden met behulp van een zeer licht zendertje. Er waren al eerder proeven met zenders gedaan, maar dit was voor het eerst met een zender van 0,15 gram. Via Waarneming.nl kwam een melding dat er meerdere Aziatische hoornaars op honingdauw foerageerden. Honingdauw is een zoete stof die wordt uitgescheiden door bladluizen. Daarnaast vingen de hoornaars hier allerlei insecten, die ook aangetrokken werden door de zoetige honingdauw. Door de aanwezigheid van honingdauw was de meer reguliere wiekpotmethode ongeschikt. Daarom werd aan het lichaam van een Aziatische hoornaar, die zelf 0,39 gram woog, een zendertje geknoopt van 0,15 gram. Zo'n zendertje zendt een hoogfrequent signaal uit, dat ontvangen kan worden met een antenne. Tussen de vangtijd en het loslaten van het dier zat één uur. Veertig minuten later werd het secundaire nest gelokaliseerd, in een es op 18 meter hoogte, op 520 meter van de vangplek.

Succesvolle inzet wiekpotmethode

In Obbicht (Limburg)  werd een nest gevonden met de wiekpotmethode. Een imker maakte melding van Aziatische hoornaars via Waarneming.nl. De Aziatische hoornaars waren hier aan het jagen rond bijenkasten op honingbijen. Ook foerageerden ze op de daar neergezette pas geslingerde honingraten en waszegels. De imker had al twee wiekpotten geplaatst. De wiekpotten maken het makkelijker de Aziatische hoornaars te vangen, te volgen en de vliegtijd te meten volgens de zogenaamde wiekpotmethode. Deze methode wordt in Vlaanderen al veel toegepast. Een wiekpot is een pot met lokstof waar de hoornaars op af komen. Bijvoorbeeld een jampotje, met een klein gat in de deksel waaruit een lont steekt die is gemaakt van een oude vaatdoek. Als goedkope lokstof werkt een mengsel van blond bier, zoete witte wijn en suiker in de verhouding 1:1:1. Op de drie wiekpotten in Obbicht werden zeven Aziatische hoornaars gemerkt met een individuele kleurcode, die met merkstiften werd aangebracht. Door middel van tijdsmetingen en richtingsbepaling werd het secundaire nest twee uur later gevonden. Het bevond zich 365 meter verderop in een boom naast een straat, waardoor het redelijk makkelijk te vinden was. De bewoners hadden het nest nog niet gezien, alhoewel het op vijf meter afstand van hun terras in de boom hing.

Via publieke meldingen

In de strijd tegen de Aziatische hoornaar is de samenwerking met burgers essentieel voor het opsporen van de nesten, zoals ook blijkt uit bovenstaande voorbeelden. Twee andere vondsten afgelopen week werden gedaan door publieke meldingen. In Nuenen werd in een acacia een secundair nest ter grootte van een voetbal gemeld via Waarneming.nl. In Geldrop werd door een bewoonster een primair nest in de spouwmuur van een bakstenen schuur gemeld. Vanuit daar werd het secundaire nest gevonden, dat zich op 29 meter afstand bevond bovenin een acacia op 17 meter hoogte.

Oproep

Voor de bestrijding van de Aziatische hoornaar is het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen waarnemingen van deze soort melden en helpen zoeken naar nesten. Met deze hulp kan uitbreiding en verdichting van deze invasieve exoot worden beperkt, waardoor ook overlast wordt verminderd.

Uit de vele meldingen blijkt dat de Aziatische hoornaar door velen verward wordt met de inheemse, veel algemener voorkomende Europese hoornaar die een bruine kop en borststuk heeft. De Aziatische hoornaar is kleiner en heeft een zwart lichaam met oranje strepen en zwarte poten met gele uiteindes. In deze webinar wordt onder andere het onderscheid van beide soorten verder uitgelegd.

Waarnemingen kunnen met foto gemeld worden via Waarneming.nl. Een account aanmaken is daarvoor niet nodig. Let wel, niet elke hoornaar is dus een Aziatische hoornaar en er zijn nog meer insecten van dat formaat. Vergelijk daarom altijd of jouw foto overeenkomt met de foto’s van Aziatische hoornaars. Het plaatsen van meerdere wiekpotten helpt om het nest snel en efficiënt te vinden. We willen iedereen bedanken die meldingen heeft gedaan en ook de mensen die hebben meegeholpen met het vinden en bestrijden van deze nesten.

Tekst: René Janssen, Bionet Natuuronderzoek; Daan Drukker, EIS Kenniscentrum Insecten; Rob Voesten, NatuurlijkRob; Dominique Soete, Vespawatch Vlaanderen
Foto's: René Janssen (leadfoto: Aziatische hoornaar op honingdauw van dromedarisbladluis); Dominique Soete