Werk aan de winkel voor de waterkwaliteit in de stad

Alweer voor het vijfde jaar hebben vrijwilligers in 2022 de waterkwaliteit in kaart gebracht via Waterdiertjes.nl, met speciale aandacht voor stadswateren, zowel de vijvers als de grachten. Zo’n 650 vrijwilligers verzamelden waterdiertjes op ruim 650 verschillende locaties verspreid over het hele land. Een grote variatie aan beken, sloten, kanalen, plassen, vijvers en poelen zijn bezocht en bemonsterd op de aanwezige waterdiertjes. Waterdiertjes.nl levert aan de hand van de gevangen waterdiertjes een beoordeling van het water op, variërend van zeer slecht tot goed. Het globale beeld over de waterkwaliteit was in 2022 niet veel anders dan in voorgaande jaren. Een klein deel van de onderzochte wateren heeft een goede waterkwaliteit, maar de kwaliteit van de meeste wateren is matig tot redelijk. Gelukkig zijn er maar weinig metingen met heel slechte kwaliteit.

Top 10

De Top 10 van waterdieren die op de meeste plekken zijn gevonden, wordt in 2022 duidelijk aangevoerd door het bootsmannetje, een onder water levende wants. Bootsmannetjes zijn heel goede zwemmers en ook goede vliegers. Ze zwemmen op hun rug waardoor ze goed zicht hebben op hun prooi die op of tegen het wateroppervlak zit. Ze gebruiken de sterk behaarde achterpoten om te zwemmen. Soms zie je een zilvergrijze laag om het achterlichaam. Dat is een heel dun laagje lucht dat door de buikharen wordt vastgehouden en dat ze gebruiken om te ademen. Ze moeten regelmatig naar de oppervlakte om de luchtlaag te verversen, waarbij ze het achterlichaam net boven het water uitsteken.

De Top 10 bestaat verder voor een groot deel uit dezelfde soorten als vorig jaar, maar soms op een andere positie. Watermijt, duikerwants, larve van de waterjuffer, zwemmende haftenlarve, schaatsenrijder en poelslak zijn de vaste gasten in beide Top 10-lijstjes, dus zowel in het lijstje van de soorten die op de meeste plekken zijn aangetroffen als in de lijst van waterdieren met het hoogste aantallen op alle plekken samen.

Waterkwaliteit in de stad

In 2022 lag de focus voor Waterdiertjes.nl op stadswateren, zowel openbare vijvers als grachten. Welk stadswater heeft de beste waterkwaliteit? In 52 gemeenten zijn waterdiertjes verzameld in de bebouwde omgeving en in 15 daarvan zijn meerdere stadswateren bemonsterd. In een gemeente waren dat er zelfs 7! Voor die 15 gemeenten met meerdere onderzochte wateren hebben we bekeken welk water de beste score voor de waterkwaliteit had. In enkele gevallen was het aantal gevangen waterdieren te klein voor een betrouwbare beoordeling en die zijn dan ook niet verder meegenomen.

Tabel: Overzicht van locaties met de hoogste score voor de waterkwaliteit volgens Waterdiertjes.nl binnen een bepaalde plaats, gesorteerd op kwaliteit en alfabetisch op plaats. Tevens is per gemeente het totaal aantal meegenomen locaties weergegeven. (Bron: Waterdiertjes.nl)

In een derde van de gemeenten was de kwaliteit van het best scorende water matig. In de rest van de gemeenten was de kwaliteit van het best scorende water redelijk en slechts één keer goed. De resultaten van de inventarisaties van de vrijwilligers laten zien dat de waterkwaliteit in de bebouwde omgeving wel verbeterd kan worden.

Water in de bebouwde omgeving staat vaak bloot aan nogal wat negatieve beïnvloedingen door de mens. Zo zijn het meestal door de mens aangelegde wateren met bekade oevers, of een steil oeverprofiel, waarbij geleidelijke overgangen ontbreken. Onderhoud zoals maaien en baggeren van de stedelijke wateren is essentieel, maar gebeurt vaak en/of rigoureus, wat ten koste gaat van de variatie. Eentonigheid van de leefomgeving leidt tot het aantreffen van minder soorten en een lagere waterkwaliteit.

Ongewenste verrijking van het water met voedingsstoffen is een andere oorzaak. Riooloverstorten die op het water uitkomen, inspoeling van hondenpoep vanaf de waterkant na een regenbui, of eenden die gevoerd worden dragen hieraan bij. Door de overmaat aan voedingsstoffen ontstaat algenbloei in meertjes en dikke krooslagen op beschutte wateren. Ook kan er straat- en zwerfvuil zoals blikjes, plastic en andere rommel in het water terecht komen. Zowel verantwoordelijke organisaties (stadsbesturen en waterschappen) als burgers zullen de handen uit de mouwen moeten steken om de waterkwaliteit in dorp en stad te verbeteren.

Libellen in 2023!

In 2023 richt Waterdiertjes.nl zich niet op een bepaald watertype, maar op een speciale diergroep. We willen graag meer te weten komen over de verspreiding van de larven van libellen in het water in Nederland. Het gaat dan om zowel de echte libellen als de waterjuffers. Op welke plekken zitten ze, in welke maanden van het jaar worden ze gevangen? En met welke andere dieren worden ze gevangen? Door waterdiertjes te vangen en de vangsten door te geven, help je mee om hier meer inzicht in te krijgen.

Gebruik de webapp

Met de webapp Waterdiertjes.nl kan eenvoudig de waterkwaliteit beoordeeld worden aan de hand van ongewervelde dieren die in het water leven. De dieren op de IVN-zoekkaart vormen de basis van de webapp. Iedereen kan meedoen. Ga met een schepnet door het water, bekijk welke dieren er in zitten, geef de gevangen aantallen door en ontvang de score voor de waterkwaliteit. Ga naar www.waterdiertjes.nl voor verdere instructies en informatie.

Waterdiertjes.nl is een initiatief van GLOBE Nederland, Wageningen University & Research, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), IVN Natuureducatie, Waterschap Brabantse Delta & TAUW en wordt financieel ondersteund door Waterschap Aa en Maas, Waterschap Brabantse Delta, Waterschap De Dommel, Hoogheemraadschap Delfland, Waterschap Drents Overijsselse Delta, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Waterschap Hunze en Aa’s, Waterschap Noorderzijlvest, Waterschap Rivierenland, Rijkswaterstaat, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Waterschap Vallei en Veluwe, Waternet. Overige partners zijn EIS-Kenniscentrum Insecten, Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat, Nationale Databank Flora en Fauna, STOWA & Unie van Waterschappen.

Tekst: Edwin Peeters, Wageningen University & Research; Michiel Wilhelm, TAUW; Froukje Rienks, Nederlands Instituut voor Ecologie NIOO-KNAW; Laura Seelen, Waterschap Brabantse Delta
Foto's: Guido Waajen (leadfoto: Linievijver Breda); Waterdiertjes.nl; Edwin Peeters