Natuur op de stoep: inheemsen en nieuwkomers

Zomervakantie! Een prima tijd om te wandelen in eigen land of buurt en de wilde flora eens wat beter te bekijken. Twee jaar geleden begon de Hortus botanicus Leiden op deze plek met een reeks bijdragen over stoepplantjes en stadsnatuur. Onderwerpen die ons nog steeds na aan het hart liggen en waarover veel te melden is. Maar er komt iets bij. De samenwerkende botanische tuinen kozen in 2023 voor het thema inheems. We zijn ook nieuwsgierig naar de negenendertig inheemse planten die niet tot winnaar van onze nationale bloem verkiezing zijn gekozen.

Dichtbij en algemeen

Stoepplanten zijn dicht bij huis te vinden. De soorten die wij voor het voetlicht brachten zijn meestal algemeen. Voor mensen die nog weinig naar wilde planten gekeken hebben, zijn de stoepplanten een fijn begin. Is de interesse eenmaal gewekt, dan gaat de beginnende liefhebber hopelijk verder kijken. Wat leeft er nog meer op de stoep aan beestjes, korstmossen, mossen. Wat is er verder aan levende natuur te vinden in de bebouwde kom, en hoe hangt het allemaal samen. Op stadsnatuur ben je niet gauw uitgekeken.

Van nature

Zijn die stadse soorten allemaal inheems? Inheems wil zeggen: komt hier van nature voor. Het gaat om wilde planten: soorten die, zonder menselijk ingrijpen, al eeuwenlang in Nederland groeien. Hoe lang precies, daar zijn verschillende ideeën over. Onder stoepplanten zijn veel nieuwkomers. Er zijn soorten bij die al sinds de middeleeuwen in onze steden voorkomen, en ook planten die vroeger alleen in de duinen groeiden maar zich nu ook in de stad handhaven.

Kandidaat

Het madeliefje is zeer inheems. Het is niet de enige stoepplant op de lijst van veertig inheemse planten die waren genomineerd voor de titel Nationale Bloem. Ook de paardenbloem en muurleeuwenbek waren kandidaat. Verder allerlei bijzonderheden zoals blauwe zeedistel, rietorchis, beenbreek. Allemaal geen Nationale Bloem geworden, maar ze behoren wel tot de top veertig. Het leuke is dat veel van die planten gemakkelijk zijn te vinden in de botanische tuinen. Algemene soorten als waterlelie en riet, maar ook de bijzonderheden als parnassia en klokjesgentiaan. Dat is natuurlijk heel fijn: als je een klokjesgentiaan wilt zien, typ je de naam in op de website Botanischetuinen.nl en dan popt de tuin op waar de bloem in de collectie te vinden is. Of hij ook echt bloeit is natuurlijk afwachten, het blijft natuur. 

Genomineerden

Vanaf volgende week nemen we u mee naar botanische tuinen waar soorten van de lijst van veertig van de Nationale Bloem-verkiezing voorkomen. Gelukkig heeft het jaar 52 weken, er is dus ook nog ruimte voor allerlei stadsnatuur. Leer alle veertig genomineerden kennen, doe mee aan burgeronderzoek naar stoepplanten en stadsnatuur. Geniet van de wilde planten en alles wat eromheen leeft, of het nu spontaan op de stoep staat, met een bordje erbij in een botanische tuin, of een gekoesterde zeldzaamheid is in een afgelegen natuurgebied. 

Buiten en binnen kijken

Zomervakantie! Misschien bent u in de gelegenheid in eens een andere stad te bezoeken, voor de stadsnatuur of voor een tentoonstelling.

• In Zaandam, het Zaans Museum, loopt de tentoonstelling Stoep onder de Loep nog het hele jaar, met Verkadeplaatjes en originele aquarellen gemaakt door leden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland. Nu nog de zomeropstelling, van 28 september tot eind december 2023 zijn de herfst- en winterplanten te zien. Het Stoepplantjesalbum bij de tentoonstelling is in het museum te koop, maar ook zonder tentoonstellingsbezoek een leuk hulpmiddel om uw eerste 52 stoepplanten te verzamelen.
• De kleine tentoonstelling Flora van Breda is nog tot en met 10 september te zien in de Grote Kerk, Breda. Kunstenares Mandy den Elzen verzamelde de planten uit het boek Stad en Plant van Noordboek Natuur en maakte er een mooie tentoonstelling van in de imposante kerk.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Cunie Sleijpen; KU Leuven; André Biemans; Archief Hortus botanicus Leiden
Illustraties: Joris Smidt; Zaans Museum