Nu in beeld: het paapje

Als de grote vakantie er vroeger op zat, dan gingen wij in de tweede helft van augustus naar paapjes speuren. Want hoewel deze vogels niet in onze omgeving broedden – en ze in het voorjaar de voorkeur gaven aan de kust – trokken ze op de najaarstrek in redelijke aantallen door de Limburgse weilanden. Het was dus paaltjes afspeuren en hopen dat er een paapje in beeld kwam. Tegenwoordig gebeurt dat nauwelijks nog, maar als het lukt, is het geluk des te groter.

Boerenlandvogel

Paapjes zijn typische bewoners van kruidenrijke, open landschappen, maar die zijn er, door intensief agrarisch landgebruik, maaien, verdroging en verbossing van heidevelden, steeds minder. Dat is niet zonder gevolgen gebleven. Tegenwoordig broeden paapjes bijna alleen nog in Drenthe, bijvoorbeeld in het Fochteloërveen. In dat gebied wordt, mede dankzij Vogelbescherming, onderzocht wat het paapje nodig heeft om te overleven.

Paapjes broeden goed verstopt op de grond, soms zelfs in een afdruk van een koeienpoot. Maar insecten vangen ze vanaf een hoger punt: een plant, paaltje of prikkeldraad, vaak op een vliegenvangerachtige manier. Vanaf zo'n post brengt het mannetje ook de korte zang voort. Het is een kort riedeltje, met een afwisseling van heldere en krassende tonen en regelmatig een geslaagde imitatie van andere vogels. Het doet wel wat denken aan de zang van de grasmus.  

Het paapje is niet heilig

Waar komt toch de naam ‘paapje’ vandaan? Hoewel een verband met de paus aannemelijk lijkt, is het niet zeker of dat klopt. Er lijkt wel een relatie te bestaan tussen het bruinige verenkleed en het bruine habijt van een monnik. Volgens het etymologisch woordenboek was de naam ‘paapje’ vroeger voorbehouden aan andere vogels, waaronder de kneu en de barmsijs. Dat lijkt logischer bij die soorten, met hun rode petjes en de vergelijking met de rode kalot van een geestelijke. Ook het zwart-witte nonnetje lijkt op vergelijkbare wijze vernoemd te zijn. Mogelijk hebben de naamgevers in het verleden dus een vergissing gemaakt en had het paapje misschien beter zijn lokale naam ‘bruinkeeltapuit’ kunnen houden. Dat zien we ook terug in het Duits, waar de vogel 'Braunkehlchen' heet. Alhoewel, een echte bruine keel zien we ook niet ...

Langeafstandstrekker

In tegenstelling tot de roodborsttapuit is het paapje een vogelsoort die we hier in de winter niet zien. De vogels trekken eerst naar het noorden van Afrika en steken dan in een keer de enorme Sahara over. Dat is een behoorlijke prestatie voor vogeltjes van nauwelijks twaalf centimeter groot.

Ook in hun overwinteringsgebieden hebben paapjes het niet makkelijk. In de Sahellanden verdwijnen steeds meer bomen – en daarmee insecten. Vogelbescherming ondersteunt, samen met BirdLife International het Great Green Wall Initiative, een internationaal project van Afrikaanse landen dat in het leven is geroepen om verwoestijning tegen te gaan. Dankzij onze gemeenschappelijke inspanning worden bij herbeplantingsprojecten tegenwoordig bomen en struiken aangeplant waar insecten ook iets aan hebben. Ook staat biodiversiteitsherstel als expliciet doel op de agenda.

Daar is niet alleen het paapje bij gebaat. Ook veel andere langeafstandstrekkers, zoals de grauwe vliegenvanger, de gele kwikstaart, de grauwe klauwier en de gekraagde roodstaart kunnen zo weer geschikte winterverblijven vinden.

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Beeld: Jan Lok (leadfoto); Jelle de Jong