De comeback van de heg: goed voor natuur, bodem en klimaat

Vóór de jaren vijftig waren heggen een alledaagse aanblik in Nederland, vaak gebruikt als afrastering. Door intensivering van de landbouw zijn veel heggen verdwenen. En dat is een groot verlies, aldus Schinkelshoek van Stichting Hoopheggen en lector Weerman van de HAS Green Academy. Heggen die bestaan uit verschillende inheemse, bloeiende planten, zijn een belangrijke schuilplaats en voedselbron voor insecten, vogels en andere dieren, volgens een recente grootschalige studie. Brengen we dat soort heggen terug, dan helpen we daarmee de biodiversiteit te herstellen.

Natuurrijke verbindingen herstellen

Omdat het niet alleen in Nederland, maar in veel Europese landen erg slecht is gesteld met de biodiversiteit, hebben Europese lidstaten afgesproken dat 10 procent van het buitengebied in 2030 moet bestaan uit 'natuurrijke verbindingen'. In Nederland zijn deze afspraken vastgelegd in het ‘Aanvalsplan Landschap’ van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Natuurrijke verbindingen zijn onder andere houtwallen, heggen, hagen en poelen.

Heggen zorgen voor meer weerbaarheid

De heg is een van de landschapselementen die zorgt voor meer vogels, insecten en inheemse planten, maar ook voor een grotere weerbaarheid tegen de effecten van klimaatverandering zoals droogte, wateroverlast en overstromingen, stelt Weerman. "Heggen geven schaduw, waardoor er lokaal minder verdamping is. Dat is goed tegen droogte. De bodem rond de heggen heeft een hoger organisch stofgehalte, zodat de bodem als een spons werkt en meer water vasthoudt. En het kan water afremmen bij overstromingen. Heggen vormen een natuurlijke barrière, zodat het water tijd heeft om in de grond te infiltreren. We zien dat bijvoorbeeld bij de Maasheggen, waar ook de vruchtbare klei wordt vastgehouden als de Maas overstroomt."

Wat weerhoudt landeigenaren?

Als heggen zoveel voordelen hebben, kan je je afvragen waarom landeigenaren soms nog terughoudend zijn om heggen aan te planten. Weerman onderzoekt onder andere wat hen beweegt om wel of juist niet te kiezen voor landschapselementen zoals heggen. "De biodiversiteit gaat kneiterhard achteruit en landschapsherstel is hard nodig. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het doel van 10 procent natuurrijke verbindingen niet genoeg is om de biodiversiteit te herstellen. Maar iets is beter dan niets."

Volgens Weerman zijn er verschillende redenen voor boeren om, vooralsnog, geen heggen aan te planten. "Niet elk landschapstype leent zich voor heggen. Op zandlandschappen, zoals in Brabant, is de heg heel geschikt, maar in het laagveenlandschap zijn elzensingels langs slootkanten passender. Daarnaast speelt de lokale cultuur een rol: boeren in de Maasheggen zijn gewend aan heggen in het landschap, maar op andere plaatsen is dat niet gebruikelijk." Daarnaast zegt Weerman dat schaduw van de heg en de ruimte die het inneemt, redenen zijn voor agrariërs om geen heggen aan te planten.

Benadruk de bedrijfsmatige voordelen

Schinkelshoek, van Stichting Hoopheggen, plant van half november tot maart samen met boeren en andere landeigenaren zoveel mogelijk heggen. "Ik ben heel hoopvol. Wij werken met de agrariërs die wél willen." Maar ze ziet ook dat de initiatieven om heggen aan te planten te vinden zijn waar subsidie beschikbaar is, zoals van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. "Gebieden die ooit aangewezen zijn als landbouwontwikkelingsgebieden vallen vaak buiten de regeling, terwijl we daar heggen het hardst nodig hebben. Overheidsbeleid kan op die manier best beperkend zijn. Daarom benadrukken we in gesprekken met boeren de bedrijfsmatige voordelen: wat levert een heg op?"

Bijna vierhonderd soorten in de heg

In het overtuigen van grondbezitters heeft Hoopheggen een schat aan data paraat. “Wij laten alle heggen die we aanplanten na vier jaar monitoren door ecologen. De resultaten zetten we op Waarneming.nl. En dan zien we dat een vierjarige heg al 371 soorten aantrekt. Als je dat vergelijkt met een bos, dat pas na dertig jaar een beetje vorm krijgt, dan is een heg een enorm effectief middel voor biodiversiteitsherstel. We hebben in Nederland de heggen bijna allemaal weggehaald, maar je kan dus ook heel goed meten wat je weer terug kan brengen als mens. Dat is mijn drijfveer: je kúnt heel veel herstellen. Niet alleen de biodiversiteit, maar ook de bodemrobuustheid.”

Zelf aan de slag: plant een heg

In het plantseizoen van 2025-2026 heeft Hoopheggen al vijftig plantdagen ingepland. "We hebben vrijwilligers nodig om heggen te planten," zegt Schinkelshoek. "Het zou heel fijn zijn als we op al die ochtenden hulp krijgen." In de agenda van Hoopheggen staat waar en wanneer je kan helpen planten.

Meer informatie

• Dit artikel verscheen eerder op het Kennisportaal Klimaatadaptatie, in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Tekst: Marjolein Bezemer
Beeld: Hoopheggen (leadfoto: groepsfoto Hoopheggen); Karin Jonkers