Kleurrijke Nederlandse zeenaaktslakken duiken op in mondiale database

Op de website Blauwtipje.nl worden alle in Nederland waargenomen 67 soorten zeenaaktslakken, en elf andere, op zeenaaktslakken lijkende, weekdieren uitgebreid beschreven. Bovendien staan er veel foto’s op van deze fotogenieke zeedieren. In 2012 hebben Victor Heijke en Peter H. van Bragt het initiatief genomen om de database in te richten. Inmiddels is er ook de Blauwtipje App (voor Android & iOS), waar nog meer informatie, foto’s en een determineertabel voor de Nederlandse zeenaaktslakken in staan.

Het Blauwtipje

De naam van de website, database en app is afgeleid van een van de meest fotogenieke Nederlandse zeenaaktslakken: het Blauwtipje (Antiopella cristata). Aan de website is een database gekoppeld waar waarnemingen, al dan niet met foto, geregistreerd kunnen worden. Die komen vooral van sportduikers die in de Zeeuwse Delta duiken. Op de Noordzee en Waddenzee wordt veel minder gedoken, maar ook daarvan zijn een aantal zeenaaktslakkenwaarnemingen in de database opgenomen. Momenteel staan er meer dan 12.200 waarnemingen op Blauwtipje.nl en het aantal groeit gestaag.

Kleurrijk puzzelstukje

De Global Biodiversity Information Facility (GBIF) is het mondiale platform voor open biodiversiteitsdata, met momenteel meer dan 2,3 miljard waarnemingen. In de GBIF-database zijn onevenredig veel waarnemingen van planten, vogels, vlinders en andere relatief eenvoudig waar te nemen organismen opgenomen. De onder de zilte golven levende zeedieren zijn veel lastiger te vinden, en hun waarnemingen worden daardoor relatief minder vaak in de biodiversiteitdatabase geregistreerd. Terwijl GBIF in toenemende mate van mondiaal belang is voor wetenschappers die onderzoek doen naar ontwikkelingen op het gebied van biodiversiteit, bijvoorbeeld in relatie tot klimaatveranderingen, introductie van invasieve exoten, of andere menselijke invloeden op de natuur.

In een aantal recent verschenen wetenschappelijke publicaties over de verspreiding van zeenaaktslakken ontbrak vaak de vermelding van specifieke soorten in de Nederlandse kustwateren, omdat de waarnemingen onbekend waren voor de internationale database. Hoewel de ruim 12.000 waarnemingen slechts een minieme fractie vormen van het totaal aantal waarnemingen in GBIF, is met de samenwerking tussen Blauwtipje.nl en GBIF de puzzel van de West-Europese mariene biodiversiteit een kleurrijk stukje rijker geworden.

Wratslakken en klimaatschuivers

De set aan waarnemingen in de database van Blauwtipje.nl bieden interessante inzichten. “Een recente analyse van de gegevens op Blauwtipje.nl heeft ons geleerd dat de Bruine plooislak (Pelagella castanea) momenteel de meest waargenomen soort in de Zeeuwse Delta is”, zo legt Van Bragt uit. Dat is opmerkelijk omdat de soort in de Delta vroeger niet zo vaak werd waargenomen. De explosieve toename van de Slingerzakpijp (Botrylloides sp.) – een invasieve exoot en nu het voorkeursvoedsel van deze slak – lijkt ten grondslag te liggen aan de toename van de populatie Bruine plooislakken. De Ruwe wratslak (Doris ocelligera) is pas in 2020 voor het eerst in Nederland waargenomen, en wel in de Oosterschelde. Deze soort heeft zich hier in slechts enkele jaren succesvol gevestigd en is er nu al een algemeen voorkomende soort. Deze wratslak is sinds dit jaar ook in het Grevelingenmeer waargenomen. De Millennium-wratslak (Geitodoris planata) is voor het eerst in 1999 in de Oosterschelde waargenomen en wordt hier nu jaarlijks regelmatig waargenomen.

De laatste twee soorten lijken zogenaamde klimaatschuivers te zijn. Voor hun waarnemingen in Nederlandse kustwateren waren ze uitsluitend bekend van meer zuidelijk gelegen West-Europese kustwateren. De Millennium-wratslak werd later in Helgoland, en nu ook al in Noorwegen waargenomen. De Groene wierslak (Elysia viridis) profiteert ook van de klimaatveranderingen en dan met name van de afwezigheid van strenge winters. “Deze soort werd vroeger zeer onregelmatig en vooral in zomer en najaar in Nederland waargenomen”, vertelt Van Bragt. “Na strenge winters werden ze vaak jaren achtereen hier niet meer aangetroffen. Maar sinds de laatste Elfstedentocht in 1997, en er geen strenge winters meer zijn geweest, wordt de Groene wierslak jaarlijks en gedurende het gehele jaar, dus ook ’s winters, in het Grevelingenmeer en de Oosterschelde waargenomen.” En zo zijn er, op basis van de waarnemingen in de Blauwtipje.nl-database, over bijna alle soorten Nederlandse zeenaaktslakken anekdotes te vertellen en belangrijke inzichten opgedaan.

Nieuwe waarnemingen

Sportduikers, strandjutters en alle andere waarnemers kunnen waarnemingen van zeenaaktslakken registreren via Blauwtipje.nl. “Doe dat bij voorkeur met een foto als bewijsmateriaal”, tipt Heijke. “De waarnemingen en foto’s worden dan direct zichtbaar in de database en op de website.” Dat hoeven niet alleen nieuwe huidige waarnemingen te zijn, maar ook waarnemingen uit het verleden zijn welkom. Regelmatig worden de aanvullingen opgenomen in de GBIF-database. “Op deze wijze kunnen sportduikers en andere waarnemers een belangrijke bijdrage leveren aan onze kennis over de biodiversiteit en verspreiding van de Nederlandse zeenaaktslakken.”

Meer informatie

• De prachtige foto’s zijn, net als alle andere waarnemingen op Blauwtipje.nl, te vinden op GBIF, de wereldwijde, open biodiversiteitsdatabase.
• Het project is mogelijk gemaakt door de ondersteuning van NLBIF, het Nederlandse knooppunt voor open biodiversiteitsdata.
• Voor meer informatie over Nederlandse zeenaaktslakken kun je terecht op Blauwtipje.nl.

Tekst: Peter H. van Bragt, Blauwtipje.nl; Naturalis Biodiversity Center
Foto’s: Peter H. van Bragt, Blauwtipje.nl