Collectie in orde brengen voor de toekomst

Verschillende onderdelen van de collectie van Naturalis zijn in slechte toestand geraakt. De beheersachterstand heeft verschillende oorzaken, zoals de grote groei van de collectie door fusies, nieuwbouwwerkzaamheden, de collectieverhuizing, de coronapandemie en achterstanden uit het verleden. Om deze achterstanden weg te werken heeft Naturalis een groot project gestart genaamd 'CollAction'. 

Het project wordt mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De achterstanden inhalen in de collectie is specialistisch werk. De verschillende collectietypen vereisen daarom ook hun eigen aanpak. "Om die reden is dit project in een aantal werkpakketten georganiseerd, waarin de werkzaamheden worden uitgevoerd", vertelt Steven van der Mije, beleidsmedewerker Collectie. "Op deze manier brengt het CollAction-team de collectie weer in een staat die toekomstig onderzoek mogelijk maakt."

Schat aan data 

De collectietoren van Naturalis huisvest ruim 43 miljoen natuurhistorische objecten. Deze enorme collectie bestaat uit planten, dieren, schimmels en mineralen en vormt zo een catalogus van de aarde en al het leven daarop. Al deze objecten zijn enorm waardevol voor de wetenschap. Samen vormen ze namelijk een schat aan biologische en geologische data. De collectie is de basis voor onderzoek naar het verleden, heden en de toekomst van biodiversiteit. Dat is zeker in deze tijd een noodzaak, want om de natuur te kunnen beschermen moeten we deze eerst (beter) begrijpen.

Gevaren voor de collectie 

Een collectie van meer dan 43 miljoen objecten in goede staat houden voor toekomstige generaties is een hele verantwoordelijkheid. Deze enorme collectie is in de loop van eeuwen verzameld en vergt veel onderhoud, omdat natuurhistorische collecties zeer gevoelig zijn voor verval. De objecten die op vloeistof worden bewaard, zoals op alcohol of formaline, kunnen door verdamping uit lekkende potten uitdrogen en verloren gaan. Spelden van insecten kunnen gaan oxideren en uitzetten, waardoor het object uit elkaar valt. Door te volle dozen raken fossielen in de verdrukking en beschadigen elkaar. Deze continue processen zorgen ervoor dat de objecten langzaam in kwaliteit achteruitgaan.

Collectie in goede handen 

CollAction is in januari 2024 van start gegaan en de werkzaamheden zijn gepland voor 2 jaar. Het plan is uiterst arbeidsintensief en om die reden zijn er meer dan 25 werknemers ingezet. Samen vormen zij het CollAction-team. Het team schrikt soms van de staat van een collectie, maar elke dag zetten ze zich in om de collectie uit te pluizen en weer in orde te brengen. "Het werk dat we doen binnen dit project is afwisselend, omdat we met veel verschillende collectietypen werken. We kregen bijvoorbeeld kevers, vlinders en nu koeienbotten in handen", vertelt Valérie van de Schrier, projectmedewerker. "Dat we met zoveel verschillende collectiestukken kunnen werken, vind ik het meest bijzondere van dit werk." De werkzaamheden van het team bestaan onder andere uit het schoonmaken, ordenen, inpakken, inventariseren, selecteren of digitaliseren van de collectieobjecten.

Project vol verhalen

Dit team krijgt dagelijks een groot deel van de collectie te zien. Ze komen daarom soms ook voor bijzondere verrassingen te staan. Een historische collectie is soms op een heel andere werkwijze geprepareerd of bewaard dan vandaag de dag gebruikelijk is. Een deel van de Apollovlindercollectie was bijvoorbeeld bewaard met het sterk riekende naftaleen, een nu inmiddels verboden chemische stof, bekend van de mottenballen. "De geur was zo afleidend dat de andere medewerkers in het lab er last van hadden", vertelt Mickey Beumer, projectmedewerker. "Regelmatig komen we voor zulke verrassingen te staan in dit project. Dan moeten we flexibel werken en het probleem oplossen", vult Sabine Hilgersom aan. "We zijn toen naar een ander lab verhuisd. Daar konden we gebruikmaken van de zuurkasten zodat wij zelf ook geen last van de geur hadden."

"Het mooiste van dit werk vind ik de verrassende collectiestukken die we soms tegenkomen", vertelt Tamar van Meerkerk, projectmedewerker. In de kevercollectie vond het team glinsterende juweeltjes: goudkleurige kevers. Een aantal kevers was in het verleden in een dun laagje goud gespoten, zodat elektronenmicroscopiefoto’s van de kevers gemaakt konden worden. "Het schattigste wat ik ben tegengekomen is toch wel de kleine Anemooncollectie van toentertijd prinses Juliana", zegt Valérie. "Die vonden we samen met een foto van Juliana en een kleine brief. Dan zie je echt wat voor een geschiedenis er achter de collectie zit."

Meer informatie: 

• Het CollAction-team deelt hun ervaringen en de bijzondere vondsten op de CollAction-pagina. Zo blijf je up to date met het laatste nieuws en verhalen van CollAction. 
• Neem bij vragen contact op met Steven van der Mije, senior beleidsmedewerker Collectie, via steven.vandermije@naturalis.nl

Tekst: Oumaima Zemouri, Naturalis Biodiversity Center
Foto’s: Naturalis Biodiversity Center; Goffe Struikma; Nico Garstman; Sytske de Waart