Uitkap levert waardevol bos, maar ook andere maatregelen zijn slim

Uitkap is een manier om bos te beheren, waarbij alleen verspreid individuele bomen worden geoogst. 'Normaal' worden in Nederland geen individuele bomen gekapt, maar groepen bomen die bij elkaar staan. Dit groepsgewijs kappen is een bosbeheeringreep waarbij volwassen bomen geoogst worden zodat op die plek nieuwe jonge bomen kunnen ontkiemen. De gekapte, volwassen bomen kunnen worden verkocht aan de houtverwerkende industrie en de inkomsten worden gebruikt om het beheer van het bos te bekostigen.

De plek waar de groep bomen gekapt is, noemen we een verjongingsgat. Op deze plaats moet een nieuwe generatie bos zich ontwikkelen. Als dit verjongingsgat kleiner is dan een halve hectare, spreken we van kleinschalige vlaktekap. Als het groter is, gaat het om grootschalige vlaktekap. Door ieder jaar een stukje bos te oogsten én te verjongen, blijft een aandeel jong groeikrachtig bos aanwezig. In theorie kan een boseigenaar dit tot in de lengte der dagen volhouden terwijl de verdeling in leeftijden en soorten gelijkwaardig blijft. Uitkap is bosbeheer zonder vlaktekap. Het resultaat is een gemêleerd bos waarbij allerlei (verschillende) bomen van verschillende leeftijden kris kras door en onder elkaar staan.

Groeiende aandacht voor uitkap

Vlaktekap is weliswaar nog steeds de meest gangbare methode, maar inmiddels staat uitkap wel vol in de belangstelling. Beheerders hopen met uitkap op minder discussie met bosgebruikers. Die worden dan namelijk niet meer geconfronteerd met een heel vlak bomen dat in één keer weg is. Ook wordt het voortdurend in stand blijven van kronendak (overscherming) positief beoordeeld. Het draagt bij aan een milder klimaat in het bos en is beter voor de ontwikkeling van de bodem.

Maar het beheren van bos door het toepassen van uitkap is ingewikkelder dan het meer reguliere beheer met vlaktekap. En daarnaast heeft ook kleinschalige vlaktekap zeker voordelen. Vooral voor wie afwisseling in licht en donker, bosranden in het bos zelf, of dichte verjonging van boomsoorten die van veel licht en zon houden wil creëren.

Uitkapbossen: meer gevarieerd

Uit het vergelijkende onderzoek van de Bosgroepen blijkt dat de uitkapbossen in het algemeen meer gevarieerd zijn. De uitkapbossen zijn rijk aan boomsoorten en het bos is sterk gestructureerd. Bomen van verschillende leeftijd en omvang staan door elkaar. Deze eigenschappen zorgen - samen met de blijvende overscherming - voor gezonde bossen die tegen een stootje kunnen in tijden van klimaatverandering en problemen met bodemvruchtbaarheid.

Minder goed doen uitkapbossen het als we naar de aanwezigheid van microhabitats op bomen kijken. Deze microhabitats, zoals boomholtes, mosgroei en vreemde vergroeiingen, kunnen andere organismen een leefomgeving bieden op die boom. Ze kwamen in de opgemeten uitkapbossen minder voor.

Als we kijken naar de aanwezigheid van dood hout, verschilt de situatie sterk tussen de gemeten uitkapbossen. Bij slechts één uitkapbos was het heel goed gesteld met die aanwezigheid, bij het andere uitkapbos matig.

Actief stimuleren variatie

Omdat het hier om een kleinschalige studie gaat, is het lastig heel harde conclusies uit het onderzoek te trekken, maar in het algemeen lijkt uitkapbos heel goed te presteren als het gaat om variatie in het bos. Tegelijkertijd kan je als bosbeheerder ook met vlaktekap heel effectief de variatie versterken. Los van de beheervorm kan een beheerder specifiek sturen op bijvoorbeeld de menging en variatie binnen een bos, de aanwezigheid van dood hout en de mogelijkheden voor microhabitats.

Een vergelijking tussen uitkap en vlaktekap is ook niet zwart-wit. Een bosecosysteem is oneindig complex. In een donker en weinig gestructureerd bosgebied kan je groepsgewijze kap heel doelmatig inzetten. Bijvoorbeeld om meer afwisseling te creëren of intern bosranden te creëren of behouden.

Afwisseling leidt tot hoge biodiversiteit en veerkracht tegen klimaatverandering. Dat vereist gerichte maatregelen waarbij het kan helpen net niet steeds hetzelfde te doen. In het algemeen is uitkap een uitstekende manier om tot een hoogwaardig en vitaal bos te komen, maar door slim te combineren en af en toe wel ergens een groepenkap te maken kan een vakkundig beheerder nóg meer bereiken.

Meer informatie

• Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Nora Croin Michielsen Fonds, onderdeel van SBNL Natuurfonds. Een meer diepgaande samenvatting van het onderzoeksrapport verscheen in oktober in het Vakblad Natuur Bos Landschap: 'Uitkap levert divers bos, maar is niet de oplossing voor alles' (pdf: 0,6 MB).

Tekst en foto's: Bosgroepen