Plant & mens: granaatappel

De granaatappel (Punica granatum) is een bladverliezende struik of boom die tot wel tien meter hoog kan worden. De leerachtige vrucht, rood of oranje van kleur, bevat tientallen tot honderden sappige zaadjes, met een vruchtmantel (aril), die bekend staan om hun friszoete smaak. De naam 'granaatappel' is afgeleid van het Latijnse pomum granatum – ‘appel met veel zaden’.

De plant behoort tot de kattenstaartfamilie (Lythraceae) en wordt vaak ten onrechte als citrusvrucht beschouwd, vanwege zijn mediterrane uitstraling. In werkelijkheid is het een unieke soort met een eigen botanisch profiel. Net als bij bijna elke populaire fruitsoort zijn er verschillende cultivars verkrijgbaar die in maat, vrucht en bloemkleur kunnen verschillen.

De vrucht van de granaatappel is al eeuwen van grote symbolische waarde. In vrijwel elke cultuur waarin hij werd geïntroduceerd, kreeg hij een centrale rol in religie, rituelen en folklore. In het oude Griekenland gold de vrucht als symbool voor het leven na de dood. Volgens de mythe at Persephone zes granaatappelpitten in de onderwereld, waardoor zij verplicht was zes maanden per jaar daar te verblijven. Dit verhaal verklaart volgens de overlevering ook het ontstaan van de seizoenen.

Sinds ongeveer 2000 voor Christus stond de vrucht in Perzië symbool voor onsterfelijkheid en werd hij vaak afgebeeld in kunst en architectuur. In het boeddhisme en hindoeïsme staat de granaatappel vooral voor welvaart, vruchtbaarheid en overvloed, en wordt deze vaak geofferd aan goden of gebruikt in rituelen.

In de islam wordt de granaatappel in de Koran genoemd als een van de vruchten van het paradijs en het symboliseert reinheid en overvloed. Ook in het jodendom staat het fruit als teken van vruchtbaarheid en overvloed. Volgens de overlevering bevat een granaatappel 613 zaden, gelijk aan het aantal geboden in de Thora, en granaatappel wordt vandaag de dag nog steeds gegeten tijdens het Joods Nieuwjaar (Rosj Hasjana). In het christendom wordt vooral de geopende granaatappel veelal afgebeeld als symbool van Christus' lijden en opstanding.

Ook in hedendaagse tradities heeft de granaatappel een plek behouden: van huwelijksrituelen in het Midden-Oosten, tot het nieuwjaarsfeest in Griekenland, waar het breken van een granaatappel op de drempel geluk brengt voor het komende jaar.

Sierplant in Europese tuinen

Hoewel de granaatappel vooral bekend is als vruchtgewas, wordt hij ook al eeuwenlang gekweekt als sierplant. In Zuid-Europa is Punica granatum een vertrouwde verschijning in tuinen en kloostertuinen. Door zijn glanzend groene bladeren, feloranje bloemen en sierlijke vruchten is hij daar geliefd als haagplant of leiboom.

In Midden- en Noord-Europa groeit de populariteit van de granaatappel vooral als kuipplant. Vooral de dwergvariëteit Punica granatum 'Nana' is geschikt voor Nederlandse tuinen en balkons. Deze compacte plant bloeit in de zomer met opvallende bloemen en vormt kleine vruchten die soms zelfs eetbaar zijn. Ook voor bonsai-liefhebbers is de granaatappel een populaire keuze, vanwege zijn fijn vertakte structuur, decoratieve bloei en interessante bast.

Gezondheidsgranaat

De granaatappel is niet alleen een krachtig symbool, maar staat ook bekend om zijn voedingswaarden: de zaadjes zijn rijk aan antioxidanten, waaronder punicalaginen en anthocyanen, die helpen bij het neutraliseren van vrije radicalen en het verlagen van ontstekingswaarden in het lichaam. De anthocyaninen zijn ook hetgeen wat de zaden hun bekende rode kleur geven. Daarnaast bevat de vrucht aanzienlijke hoeveelheden vitamine C, vitamine K, foliumzuur en kalium. Al deze stoffen kunnen een positief effect hebben op de gezondheid. Ze kunnen helpen de hartgezondheid te verbeteren, de bloeddruk te verlagen en in algemene zin het immuunsysteem te ondersteunen.

Gebruik in de keuken

De zaadjes van de granaatappel worden wereldwijd gebruikt in uiteenlopende gerechten: van Midden-Oosterse salades en couscous, tot Indiase curry’s en Mexicaanse chiles en nogada. In Iran en Libanon is granaatappelmelasse een onmisbaar keukeningrediënt dat gerechten een complexe, fruitige diepte geeft. En in India wordt het gedroogde zaad (anardana) gebruikt als kruidige, zure smaakmaker. Ook wordt het sap verwerkt in siropen, dranken, glazuren en marinades. De smaak, een combinatie van zoet en zuur, past bij zowel hartige als zoete gerechten.

Laat de granaatappel dus niet aan je voorbijgaan. Achter het glanzende rode pantser van deze exotische vrucht schuilt een wereld aan verhalen, tradities, smaken en gezondheidsvoordelen. 

Meer informatie

• Tip: De makkelijkste manier om de lekkere zaadjes uit de taaie schil te krijgen, is door de vrucht open te snijden en vervolgens met een houten lepel boven een kom op de schil te slaan, zodat alle zaadjes eruit vallen.
• In deze botanische tuinen kun je de granaatappel bekijken.
• De Leidse Hortus heeft de granaatappel als kuipplant, maar in de mediterrane tuin staat ook een mini-exemplaar in de volle grond.

Tekst: Marie Förg, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Marie Förg; Hanneke Jelles; Iris van den Akker voor Hortus botanicus Leiden; Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz, 1885; Nienke Beets