Schoon en zuurstofrijk
Steenvliegen zijn geen echte vliegen. De larven leven in zoet water en lijken al behoorlijk veel op de volwassen insecten (terwijl echte vliegenlarven maden zijn). Steenvliegen hebben schoon en zuurstofrijk water nodig om te overleven. Daarom zijn de meeste soorten in stromend water te vinden, waar door stroming en meestal lagere temperaturen meer zuurstof beschikbaar is, en waar vervuilende stoffen ook nog eens sneller wegspoelen. Slechts enkele soorten kunnen overleven bij lagere zuurstofconcentraties en hogere belasting door vervuiling. De gewone beeksteenvlieg (Nemoura cinerea) is een van de meest tolerante soorten steenvliegen. Ze is ook buiten de Limburgse en Oost-Nederlandse beken aan te treffen. Ook de gewone beeksteenvlieg heeft echter zijn grenzen. Want hoewel deze soort relatief vaak in stilstaande wateren voorkomt, stelt ze waarschijnlijk kwalitatief hogere eisen aan stilstaand water dan aan stromend water. In de 19e eeuw kwam de gewone beeksteenvlieg nog verspreid voor in West-Nederland. In de 20e eeuw verdween de soort uit West-Nederland; de laatste waarneming in de duinen bij Overveen dateert uit 1974. Daarna werd de soort ondanks gericht zoeken niet meer aangetroffen, en dus leek het erop dat er geen steenvliegen meer in de duinen voorkwamen.
Vondst
Na meer dan vijftig jaar werd de gewone beeksteenvlieg (Nemoura cinerea) ontdekt in de duinen. Bij Egmond ditmaal, voor het eerst ten noorden van het Noordzeekanaal. Op 30 maart 2025 besloot Wouter Bol, boswachter van PWN, een natuurherstelproject te onderzoeken op oever- en watergebonden keversoorten. Het gaat om een oud grasland waar vroeger veeteelt werd bedreven. In 2009 is op die locatie circa 40 centimeter voedselrijke grond afgegraven en afgevoerd. De randsloten zijn verondiept en de oevers afgevlakt. De randsloten die oost-west lopen functioneerden voorheen als duinrelletjes die water afvoerden richting het oosten. Sindsdien heeft het gebied zich ontwikkeld tot een natte duinvallei met de daarbij horende doelsoorten, zoals parnassia, moeraswespenorchis en geelhartje. Aan de randen zijn plekken met voedselrijkere omstandigheden en vegetatie die daarbij hoort. Vanwege de extreem hoge waterstanden van oktober 2023 tot juli 2024 stond het water in het voorjaar van 2025 nog steeds erg hoog. Daardoor stonden grote delen onder water die normaal gesproken droog zijn in die tijd van het jaar. Op zoek naar oevergebonden kevers klopte Wouter met een stok en een witte bak eronder ook op wat in het water liggende pollen van gewoon puntmos. Uit het puntmos kwamen verschillende waterkevers en ook een aantal larven met twee staartdraden die hem niet bekend voorkwamen. Na thuis de foto’s te hebben bekeken, kwam Wouter blij verrast uit op larven van een beeksteenvlieg. Ter vaststelling van de soort is Wouter kort daarop teruggegaan om een aantal exemplaren te vangen. Die exemplaren zijn opgestuurd naar EIS Kenniscentrum Insecten, die kon bevestigen dat het om de gewone beeksteenvlieg ging.
Over het hoofd gezien of teruggekeerd?
Er was nog nooit een steenvlieg waargenomen ten noorden van het Noordzeekanaal. Dat roept de vraag op of de soort recent is aan komen waaien of dat ze er altijd al gezeten hebben en tot nu toe altijd over het hoofd zijn gezien. In deze regio is tussen de jaren 1970 en 1993 veel macrofaunaonderzoek gedaan, en daarbij zijn nooit steenvliegen aangetroffen (hoewel deze exacte locatie toen niet onderzocht is). Hoewel volwassen steenvliegen kunnen vliegen, zijn het trage vliegers. Grote afstanden afleggen gaat dus niet heel makkelijk, maar het is zeker niet uitgesloten dat ze met de juiste windrichting nieuwe plekken kunnen koloniseren. Het is hoe dan ook goed nieuws dat deze vondst is gedaan, want zelfs deze relatief algemene gewone beeksteenvlieg komt alleen in stilstaande duinwatertjes voor als deze schoon genoeg zijn.
Zelf steenvliegen zoeken
Je kunt zelf helpen met het onderzoek naar steenvliegen. Het is wellicht voor de toevallige natuurliefhebber wat veel gedoe om de larven te zoeken met zeef en witte bak, maar de volwassen steenvliegen zijn gemakkelijker te vinden. Ze zitten vaak bovenop houten paaltjes, zeker bij zonnig en rustig weer en uiteraard in de buurt van water. Kom je er één tegen, maak dan een goede foto en voer hem in op Waarneming.nl!
Tekst: Daan Drukker & Bram Koese, EIS Kenniscentrum Insecten; Wouter Bol, PWN
Foto’s: Daan Drukker (leadfoto: volwassen gewone beeksteenvlieg); Wouter Bol