Nieuw rapport: zo red je het leefgebied van het porseleinhoen

'Aan de slag voor het porseleinhoen – een leidraad voor inrichting en beheer'. Zo heet een zojuist verschenen rapport in opdracht van Vogelbescherming Nederland waar natuurbeheerders zó mee aan de slag kunnen. 

Het porseleinhoen is een kleine rallensoort, verwant aan de veel bekendere meerkoet en waterhoen. Hij is echter veel kleiner en vele malen zeldzamer dan deze. Porseleinhoentjes leven zeer verborgen, laten zich bijna alleen ’s nachts en in de schemer horen, en stellen ook nog eens bijzondere eisen aan hun leefgebied. Het draagt allemaal bij aan het geheimzinnige imago van het porseleinhoen. Ook heel ervaren vogelaars hebben in hun leven maar bijzonder weinig porseleinhoentjes werkelijk gezien.

In de gevarenzone

Met in heel Nederland zo’n 130 tot 170 broedpaartjes porseleinhoen in 2023 en een aanhoudend afnemende trend van de aantallen in de laatste tientallen jaren, zit de soort in de gevarenzone om te verdwijnen als Nederlandse broedvogel. Dat is best opmerkelijk, omdat veel moerasvogels het juist goed doen. Niet in de laatste plaats omdat er veel moerasgebied is bijgekomen in ons land, denk aan de Oostvaardersplassen, de Onlanden in Drenthe en de nieuwe natuurgebieden in Groningen. Het is wel zo dat het porseleinhoen bijzonder kieskeurig is. Hij broedt uitsluitend in lage moerasvegetaties van vooral zeggen, russen en biezen. Met een waterstand net boven het maaiveld, hier en daar wat open water en wat slik, daar maak je ze blij mee. Met hoog opgaand riet, zo dominant in moerasland, juist niet.

Om het porseleinhoen effectief te beschermen, is het daarom het beste om gericht aan het leefgebied te werken. Moerasvogels zijn pioniers, omdat moeras een leefgebied is dat plotseling kan ontstaan bij overvloedige regenval of overstromingen. Het porseleinhoen is daarop geen uitzondering. Het juiste porseleinhoenhabitat creëren is niet bijster moeilijk, als je maar weet aan welke eisen dat moet voldoen. En als het er is, is de kans groot dat porseleinhoentjes het vinden.

Nieuw rapport voor natuurbeheerders

Met het nieuwe rapport worden natuurbeheerders op hun wenken bediend. Het is opgesteld door Ron van der Hut van Altenburg & Wymenga Ecology, in opdracht van Vogelbescherming Nederland. Samen met collegaonderzoekers heeft de auteur jarenlang onderzoek gedaan naar de ecologie en het leefgebied van het porseleinhoen. Hiervoor zijn porseleinhoentjes gevangen en van zenders voorzien, wat buitengewoon veel kennis heeft opgeleverd over hoe zij leven en zich bewegen in hun territorium. De inzichten die dit onderzoek hebben opgeleverd, zijn, samen met bestaande kennis uit binnen- en buitenland, gebundeld in de leidraad die precies aangeeft aan welke eisen porseleinhoentjesland moet voldoen.

De verschillende typen leefgebied en vormen van beheer en inrichting komen alle uitgebreid aan bod. De leidraad geeft vele voorbeelden van gebieden die speciaal zijn ingericht en beheerd voor porseleinhoentjes, met daarbij ook de succes- en faalfactoren. Bijzonder bruikbaar is een sleutel, een soort beslisboom, die aangeeft waar het in een natuurgebied aan schort of wat juist goed is voor de soort. Hiermee kunnen beheerders een diagnose stellen en vervolgens bepalen wat ze kunnen doen.

Waterstand regelen

Porseleinhoentjes kunnen al in kleine gebiedjes opduiken en broeden soms dicht bij elkaar, tot op enkele tientallen meters. Om meerdere paren aan te trekken, heb je echter wel een oppervlakte nodig van minimaal enkele tientallen hectaren. Een aantal aspecten is daarbij heel belangrijk: dat je als beheerder de waterstand zélf kunt regelen over het gebied, dat ook groot genoeg moet zijn en bovendien een sterk wisselend maaiveld heeft met hoogten en laagten. Het waterpeil luistert namelijk heel nauw voor een porseleinhoen: te nat is niet goed en te droog al helemaal niet.

Klimaatbuffer

In een kurkdroog voorjaar als we in 2025 hebben meegemaakt, blijkt wel hoe belangrijk de waterstand is. Veel gebieden die aan het eind van de winter er nog goed uitzagen voor moerasvogels, zijn later volledig uitgedroogd. Dat terwijl het voorjaar van 2024 juist enorm nat was. In het huidige klimaat zullen deze extremen vaker voorkomen. Als vogel- en natuurbeschermers zullen we daarop moeten anticiperen met 'klimaatbuffers': gebieden waar water kan worden opgevangen en vastgehouden. Porseleinhoentjesland is zo’n klimaatbuffer.

Meer informatie

• Het rapport: Aan de slag voor het porseleinhoen – een leidraad voor inrichting en beheer (pdf: 6,8 MB). 

Tekst: Ruud van Beusekom voor Vogelbescherming Nederland
Beeld: Enst Bos; Jelle de Jong